Η σκλήρυνση κατά πλάκας (MS) είναι μια χρόνια φλεγμονώδης απομυελινωτική και νευροεκφυλιστική ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Τα τελευταία χρόνια, η βιταμίνη D έχει κερδίσει την
προσοχή, καθώς τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D του ορού υποπτεύονται ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για την εκδήλωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D3 ή χοληκαλσιφερόλης έχει δοκιμαστεί σε αρκετές κλινικές μελέτες, καθώς η υποβιταμίνωση D συνδέεται με υψηλότερη δραστηριότητα της νόσου και μπορεί ακόμη και να διαδραματίσει ρόλο στη μακροπρόθεσμη έκβασή της.
Σε κλινικές μελέτες, όπου χορηγήθηκαν δόσεις βιταμίνης D3 έως και 40.000 IU / ημέρα, ελέγχθηκαν και εμφανίστηκαν ασφαλείς ως πρόσθετη θεραπεία, για βραχυπρόθεσμες περιόδους.
Μια πρόσφατη μετα-ανάλυση μιας τυχαιοποιημένης, διπλής-τυφλής, ελεγχόμενης με εικονικό φάρμακο κλινικής δοκιμής που διερεύνησε τη βιταμίνη D ως πρόσθετη θεραπεία στη σκλήρυνση κατά πλάκας, ωστόσο, έδειξε ότι η βιταμίνη D δεν είχε θεραπευτική επίδραση στην αναπηρία ή το ποσοστό υποτροπής της νόσου [19].
Υπάρχει ένα κενό γνώσεων για χρόνια χορρήγηση και τη χορήγηση υψηλών δόσεων βιταμίνης D3, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές που σχετίζονται με την τοξικότητα της βιταμίνης D, όπως νεφρική ανεπάρκεια, καρδιακή αρρυθμία και επιληπτική κατάσταση [20].
Επιπλέον, η τοξικότητα της βιταμίνης D μπορεί να εκδηλωθεί ως κόπωση, μυϊκή αδυναμία ή δυσλειτουργία των ούρων, η οποία μπορεί να μιμείται τη φυσική πορεία της προοδευτικά εξελισσόμενης σκλήρυνσης κατά πλάκας [20].
Η ανοσοτροποποιητική δράση της βιταμίνης D3 στη σκλήρυνση κατά πλάκας
Ο όρος βιταμίνη D σημαίνει κυρίως τη βιταμίνη D2 και τη βιταμίνη D3. Κλινικής σημασίας είναι η βιταμίνη D3, η οποία φωτοσυντίθεται στο δέρμα από τις υπεριώδεις ακτίνες Β (UVB) του ηλιακού φωτός.
Με αυτή την αντίδραση παράγεται στο δέρμα από την προβιταμίνη D3, η βιταμίνη D3 ή χοληκαλσιφερόλη, η οποία τελικά μετατρέπεται στους νεφρούς και τα ανοσοκύτταρα σε 1,25-διυδρόξυβιταμίνη D3 ή καλσιτριόλη.
Η βιταμίνη D3 είναι μια οστεοπροστατευτική βιταμίνη, πλην όμως έχουν ανακαλυφθεί υποδοχείς της και στους λοιπούς ιστούς του σώματος.
Επίσης η βιταμίνη D3 διαθέτει και ανοσοτροποποιητικές ιδιότητες, πράγμα πολύ ενδιαφέρον για τη σκλήρυνση κατά πλάκας, διότι καταστέλλει την ενεργοποίηση των Τ λεμφοκυττάρων, που ως γνωστόν είναι κύτταρα κλειδιά για τη σκλήρυνση κατά πλάκας και στρέφει την ανοσοαπόκριση σε λιγότερο φλεγμονώδες προφίλ.
Επιπλέον καθιστά και άλλα κύτταρα, τα λεγόμενα ρυθμιστικά Τ κύτταρα [regulatory T cells ή Tregs], ικανά να τροποποιούν την ανοσοαπόκριση [1].
Οι ανακαλύψεις πρώτον ότι τα ενεργοποιημένα μακροφάγα παράγουν 1α 25-διυδροξυβιταμίνη D3 [1alpha,25-(OH)2D3)], η οποία επηρεάζει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και δεύτερον ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος εκφράζουν υποδοχείς για τη βιταμίνη D, δηλώνουν ότι, το ενδοκρινικό σύστημα της βιταμίνης D επηρεάζει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος με δυνατότητα περιορισμού των αρνητικών συμπτωμάτων της φλεγμονής [2].
Ο κίνδυνος να προκληθεί η σκλήρυνση κατά πλάκας σχετίζεται με την έλλειψη της βιταμίνης D3. Η βιοδραστική μορφή της βιταμίνης D3, η 1, 25-διυδροξυβιταμίνη D3 [1,25(OH)2D3], έχει αποδειχτεί ότι προλαβαίνει την πρόκληση αυτοάνοσης εγκεφαλομυελίτιδας σε πειραματόζωα, η οποία είναι ένα μοντέλο σκλήρυνσης κατά πλάκας σε ποντικούς, μέσω ενός μηχανισμού ατελώς κατανοητού.
Βρέθηκε σε ποντίκια με αυτοάνοση εγκεφαλομυελίτιδα ότι η 1,25(OH)2D3 προλαβαίνει την εκδήλωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας πιθανόν μόνο προσωρινά, ανακόπτοντας τη μετανάστευση των TH κυττάρων στο κεντρικό νευρικό σύστημα [3].
Η δοσολογία της βιταμίνης D3 στη σκλήρυνση κατά πλάκας
Η δόση της βιταμίνης D3 που συνιστάται να προσλαμβάνεται με τις τροφές [recommended dietary allowance (RDA)] ανέρχεται στις 200 IU/ημερησίως ή χονδρικά η ποσότητα της βιταμίνης D που υπάρχει σε μισό κουταλάκι του τσαγιού μουρουνελαίου.
Η RDA είναι υψηλότερη για τα άτομα άνω των 50 ετών (400 IU/ημερησίως) και για τα άτομα άνω των 70 ετών (600 IU/day). Κύρια πηγή πρόσληψης βιταμίνης D3 είναι η έκθεση στο ηλιόφως για τα άτομα κάτω των 65 ετών. Λίγες τροφές περιέχουν βιταμίνη D3.
Σ’αυτές περιλαμβάνεται το ψάρι, συκώτι, κρόκος αυγού, κρέας ταράνδου. Παρά τούτο, πολλές τροφές εμπλουτίζονται σήμερα με βιταμίνη D3 (γάλα, προϊόντα σόγιας, πορτοκαλάδα, μαργαρίνη), των οποίων η χρήση στοχεύει στην οστεοπροστασία.
Ακόμη και το πλέον ισορροπημένο διαιτολόγιο δεν μπορεί πάντοτε να πλησιάσει την απαραίτητη RDA των 200-700 IU/ημερησίως. Το χειμώνα που οι υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου πέφτουν πλαγίως στο βόρειο ημισφαίριο της γης, η UVB είναι αναποτελεσματική και επιπλέον οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βγαίνουν στην ύπαιθρο ή είναι αδύνατη η έκθεση του γυμνού σώματος τους στον ήλιο.
Γιαυτό το λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D3 στο σώμα τους [έλλειψη ή ανεπάρκεια].
Το πρόβλημα της υποβιταμίνωσης είναι δυσκολότερο στα άτομα με σκούρο δέρμα ή τους Αφρικανούς, οι οποίοι χρειάζονται πολύ μεγαλύτερο χρόνο έκθεσης στον ήλιο, προκειμένου να φωτοσυνθέσει το δέρμα τους επαρκή επίπεδα βιταμίνης D3.
Τους καλοκαιρινούς μήνες, πολλά άτομα είναι υποβιταμινικά D3, διότι χρησιμοποιούν φωτοπροστατευτικές κρέμες ή εκτίθενται στον ήλιο μόνο τις πρωινές και τις απογευματινές ώρες, κατά τις οποίες κυριαρχούν οι υπεριώδεις ακτίνες Α και σε ελάχιστο βαθμό οι UVB.
Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στην Ευρώπη τουλάχιστον είναι υποβιταμινικοί D3, δηλαδή τα επίπεδα του κύριου μεταβολίτη της D3 στον ορό, η 25-υδροξυβιταμίνη D3 βρίσκονται κάτω των 30ng/ml
Την τελευταία πενταετία έχουν γίνει ανακοινώσεις που δείχνουν ότι τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D3 σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης σκλήρυνσης κατά πλάκας. Συνεπώς η διατήρηση των επιπέδων της βιταμίνης D3 σε επαρκή ή υπερεπαρκή επίπεδα, πιθανόν να προστατεύει από την πρόκληση σκλήρυνσης κατά πλάκας [4].
Ο Kragt J. και οι συνεργάτες (2009) ανακοίνωσαν ότι τα υψηλότερα επίπεδα της βιταμίνης 25(OH)D3 στον ορό σχετίζονται με χαμηλότερη συχνότητα εκδήλωσης σκλήρυνσης κατά πλάκας και αναπηρία από τη νόσο στις γυναίκες [5].
Οι γυναίκες συνήθως έχουν χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D3 σε σύγκριση με τους άνδρες, πράγμα που σημαίνει ότι βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο ανεπάρκειας ή έλλειψης βιταμίνης D3 και για τον ίδιο λόγο βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σκλήρυνση κατά πλάκας.
Αυτό επιβεβαιώθηκε και από γαλλική έρευνα, στην οποία αναφέρεται ότι η σχέση μεταξύ της έκθεσης στον ήλιο και της πρόκλησης σκλήρυνσης κατά πλάκας ήταν ισχυρότερη για τις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες [6].
Τα παραπάνω όμως δεν αποδεικνύουν ότι η βιταμίνη D3 συμβάλει αιτιολογικά στην εκδήλωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας, αλλά ότι η βιταμίνη D3 παίζει ρόλο στη σκλήρυνση κατά πλάκας. Ούτε υπάρχουν αποδείξεις ότι, παίρνοντας κανείς βιταμίνη D3 συμπληρωματικά ή αυξάνοντας τη συχνότητα έκθεσής του στον ήλιο θα θεραπεύσει τη σκλήρυνση κατά πλάκας.
Παρά τούτο, μέχρις στιγμής, σε μερικές έρευνες έχει βρεθεί ότι τα άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας με υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D3 έχουν λιγότερες υποτροπές της νόσου [7, 8] και ελάττωση της δραστηριότητας της νόσου στις μαγνητικές τομογραφίες [9].
Σε άλλες μελέτες αναφέρεται ότι τα άτομα με χαμηλότερη του απαραίτρητου έκθεση στον ήλιο ή χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D3 έχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης αναπηρίας [10, 11, 12, 13].
Παρά ταύτα, μόνον τέσσερις κλινικές μελέτες ερεύνησαν αν η βιταμίνη D3 δουλεύει ως πραγματική θεραπεία της σκλήρυνσης κατά πλάκας και τα αποτελέσματά τους δεν ήταν ενθαρρυντικά.
Σε μια κλινική μελέτη διαρκείας ενός έτους σε ασθενείς που έπαιρναν βήτα ιντερφερόνη, βρέθηκε ότι, προσθέτοντας βιταμίνη D3, περιορίστηκε η δραστηριότητα της νόσου στις μαγνητικές τομογραφίες και επήλθε μέτριο αποτέλεσμα στην αναπηρία των ασθενών, ενώ δεν βρέθηκε κάποιο αποτέλεσμα στη συχνότητα των υποτροπών [14]. Σε δύο άλλες μελέτες που χρησιμοποιήθηκε συμπληρωματικά η βιταμίνη D3 δεν επήλθαν θεραπευτικά αποτελέσματα [15, 16].
Σε μια μελέτη που χορηγήθηκε βιταμίνη D2, η οποία δεν είναι τόσο αποτελεσματική, όσο η βιταμίνη D3 δεν προέκυψε θεραπευτικό αποτέλεσμα, ενώ σε όσους ασθενείς χορηγήθηκαν υψηλότερες δόσεις (6,000 IU/ημερησίως ) είχαν μIκρή επιδείνωση, σε σύγκριση με ασθενείς που πήραν 1,000 IU/ημερησίως) βιταμίνης D2. Έτσι η μεγαλύτερη δόση δεν είναι απαραίτητα και αποτελεσματικότερη [17].
Όλες οι μελέτες και έρευνες που έχουν γίνει για τη θεραπευτική δράση της βιταμίνης D3 στη σκλήρυυνση κατά πλάκας έχουν αναλυθεί προσεκτικά. Η μελέτη των αποτελεσμάτων τους δείχνει ότι δεν υπάρχει ακόμη τελικό συμπέρασμα για τη θεραπευτική δράση της βιταμίνης D3 στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας [18].
Οι έρευνες που έχουν προγραμματιστεί σε διάφορες χώρες του κόσμου περιλαμβάνουν μεγαλύτερους αριθμούς ασθενών και είναι πολυπλοκότερες. Πρέπει να ενθαρρυνθούν οι ερευνητές να συνεχίσουν τις έρευνες για τα αποτελέσματα της βιταμίνης D3 στην υγεία και την ποιότητα ζωής των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας και των οικογενειών τους.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους περιορισμούς, η συμπλήρωση βιταμίνης D στη σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια ευαίσθητη εργασία που πρέπει να παρακολουθείται από γιατρούς.Ενώ υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις της σχέσης της έλλειψης βιταμίνης D3 και της ανάπτυξης της σκλήρυνσης κατά πλάκας, το προφίλ κινδύνου-οφέλους της δοσολογίας και της διάρκειας της συμπληρωματικής χορήγησης βιταμίνης D3 πρέπει να διευκρινιστεί περαιτέρω [20].
Μέχρις ότου γίνει γνωστό το τελικό συμπέρασμα για τη θεραπευτική σχέση της βιταμίνης D3 και της σκλήρυνσης κατά πλάκας, οι πάσχοντες δεν χάνουν τίποτε, αν παίρνουν 2000-4000ΙU/ημερησίως βιταμίνης D3 [D3-Gkelin drops] η οποία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και ασκεί ποικίλες ευεργετικές δράσεις στον οργανισμό μεταξύ των οποίων και η πιθανή πρόληψη της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Οι σταγόνες D3-Gkelin drops περιέχουν φυσική και όχι συνθετική βιταμίνη D3 μέσα σε βιολογικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Αυτό επιτρέπει την ασφαλή απορρόφηση της βιταμίνης D3, διότι ως γνωστόν η βιταμίνη D3 ανήκει στις λιποδιαλυτές βιταμίνες. Κάθε σταγόνα του D3 Gjelin drops περιέχει 1000 IU [Διεθνείς Μονάδες] φυσικής βιταμίνης D3
Βιβλιογραφία
1.Armas LA, Dowell S, Akhter M, Duthuluru S, Huerter C, Hollis BW, Lund R, Heaney RP. Ultraviolet-B radiation increases serum 25-hydroxyvitamin D levels: the effect of UVB dose and skin color. J Am Acad Dermatol. 2007 Oct;57(4):588-93. Epub 2007 Jul 16.
2.Hayes CE, Nashold FE, Spach KM, Pedersen LB. The immunological functions of the vitamin D endocrine system. Cell Mol Biol (Noisy-le-grand). 2003 Mar;49(2):277-300.
3.Grishkan IV, Fairchild AN, Calabresi PA, Gocke AR. 1,25-Dihydroxyvitamin D3 selectively and reversibly impairs T helper-cell CNS localization. . Proc Natl Acad Sci U S A. 2013 Dec 9.
4.Munger KL, Levin LI, Hollis BW, Howard NS, Ascherio A. Serum 25-hydroxyvitamin D levels and risk of multiple sclerosis. JAMA.2006 Dec 20;296(23):2832-8.
5.Kragt J, van Amerongen B, Killestein J, Dijkstra C, Uitdehaag B, Polman Ch, Lips P. Higher levels of 25-hydroxyvitamin D are associated with a lower incidence of multiple sclerosis only in women. Mult Scler. 2009 Jan;15(1):9-15.
6.Pierrot-Deseilligny C, Souberbielle JC. Is hypovitaminosis D one of the environmental risk factors for multiple sclerosis? Brain. 2010 Jul;133(Pt 7):1869-88.
7.Smolders J, Menheere P, Kessels A, Damoiseaux J, Hupperts R. Association of vitamin D metabolite levels with relapse rate and disability in multiple sclerosis. Mult Scler. 2008 Nov;14(9):1220-4.
8.Mowry EM, Krupp LB, Milazzo M, Chabas D, Strober JB, Belman AL, McDonald JC, Oksenberg JR, Bacchetti P, Waubant E. Vitamin D status is associated with relapse rate in pediatric-onset multiple sclerosis. Ann Neurol. 2010 May;67(5):618-24.
9. Mowry EM, Waubant E, McCulloch CE, Okuda DT, Evangelista AA, Lincoln RR, Gourraud PA, Brenneman D, Owen MC, Qualley P, Bucci M, Hauser SL, Pelletier D. Vitamin D status predicts new brain magnetic resonance imaging activity in multiple sclerosis. Ann Neurol. 2012 Aug;72(2):234-40.
10.Tremlett H, van der Mei IA, Pittas F, Blizzard L, Paley G, Mesaros D, Woodbaker R, Nunez M, Dwyer T, Taylor BV, Ponsonby AL. Monthly ambient sunlight, infections and relapse rates in multiple sclerosis. Neuroepidemiology. 2008;31(4):271-9. doi: 10.1159/000166602. Epub 2008 Oct 30.
11.D’hooghe MB, Haentjens P, Nagels G, Garmyn M, De Keyser J. Sunlight exposure and sun sensitivity associated with disability progression in multiple sclerosis. Mult Scler. 2012 Apr;18(4):451-9. doi: 10.1177/1352458511423778. Epub 2011 Sep 27.
12.McDowell TY, Amr S, Culpepper WJ, Langenberg P, Royal W, Bever C, Bradham DD. Sun exposure, vitamin D intake and progression to disability among veterans with progressive multiple sclerosis. Neuroepidemiology. 2011;37(1):52-7.
13.Neau JP, Artaud-Uriot MS, Lhomme V, Bounaud JY, Lebras F, Boissonnot L, Moinot N, Ciron J, Larrieu D, Mathis S, Godeneche G, Ingrand P. [Vitamin D and multiple sclerosis. A prospective survey of patients of Poitou-Charentes area]. Rev Neurol (Paris). 2011 Apr;167(4):317-23.
14. Soilu-Hänninen M, Aivo J, Lindström BM, Elovaara I, Sumelahti ML, Färkkilä M, Tienari P, Atula S, Sarasoja T, Herrala L, Keskinarkaus I, Kruger J, Kallio T,Rocca MA, Filippi M. A randomised, double blind, placebo controlled trial with vitamin D3 as an add on treatment to interferon β-1b in patients with multiple sclerosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2012 May;83(5):565-71.
15.Kampman MT, Steffensen LH, Mellgren SI, Jørgensen L. Effect of vitamin D3 supplementation on relapses, disease progression, and measures of function in persons with multiple sclerosis: exploratory outcomes from a double-blind randomised controlled trial. Mult Scler. 2012 Aug;18(8):1144-51.
16.Mosayebi G, Ghazavi A, Ghasami K, Jand Y, Kokhaei P. Therapeutic effect of vitamin D3 in multiple sclerosis patients. Immunol Invest. 2011;40(6):627-39.
17.Stein MS, Liu Y, Gray OM, Baker JE, Kolbe SC, Ditchfield MR, Egan GF, Mitchell PJ, Harrison LC, Butzkueven H, Kilpatrick TJ. A randomized trial of high-dose vitamin D2 in relapsing-remitting multiple sclerosis. Neurology. 2011 Oct 25;77(17):1611-8.
18.Pozuelo-Moyano B, Benito-León J, Mitchell AJ, Hernández-Gallego J. A systematic review of randomized, double-blind, placebo-controlled trials examining the clinical efficacy of vitamin D in multiple sclerosis. Neuroepidemiology. 2013;40(3):147-53.
19. Zheng C, He L, Liu L, Zhu J, Jin T.The efficacy of vitamin D in multiple sclerosis: A meta-analysis. Mult Scler Relat Disord. 2018 Jul;23:56-61.
20. Feige J, Moser T, Bieler L, Schwenker K, Hauer L, Sellner J. Vitamin D Supplementation in Multiple Sclerosis: A Critical Analysis of Potentials and Threats. Nutrients. 2020 Mar 16;12(3):783.
Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης
Δρ.Δημήτριος Ν. Γκέλης
Iατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Συγγραφέας, Ιατρικός Ερευνητής
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ιατρική Έρευνα, Συμπληρωματική Ιατρική
Διεύθυνση: ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ
Τηλ: 6944280764, Email: pharmage@otenet.gr
www.gelis.gr, www.pharmagel.gr , www.orlpedia.gr , www.allergopedia.gr, d3gkelin.gr, www.vitaminb12.gr, www.zinc.gr, www.curcumin.gr
Αικατερίνη Γκέλη
Αικατερίνη ΓκέληΕχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διαγνωστική με υπερήχους, κλασσική ακτινολογία παίδων και ενηλίκων, γναθοπροσωπική ακτινολογία, περιβαλλοντική ιατρική, ιατρική διατροφολογία, συμπληρωματική ιατρική.
Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.
Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση, παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.