Η πρόσφατη πανδημία της νόσου του κοροναϊού 2019 (COVID-19) προκάλεσε υψηλές και υπερβολικές απαιτήσεις για νοσηλεία και εξοπλισμό με εξάντληση των πόρων εντατικής θεραπείας. Στην αντιμετώπιση νοσοκομειακών
Ο Αριθμος των ασθενών με COVID-19 συμμετέχουν γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και ο ωτορινολαρυγγολόγος, τόσο διαγνωστικά (ενδοσκοπήσεις ρινοφάρυγγα, λάρυγγα, οξεία ρινοκολπίτιδα, έλεγχος όσφρησης γεύσης, διαταραχές ακοής, εμβοές ώτων).
Τα θεραπευτικά αποτελέσματα αυτών των ακραίων θεραπευτικών προσπαθειών ήταν αποθαρρυντικά. Επιπλέον, απέχουμε μήνες από μια ισχυρή προσπάθεια εμβολιασμού και οι τρέχουσες θεραπείες παρέχουν περιορισμένη κλινική ανακούφιση. Ως εκ τούτου, πολλές εμπειρικές πρωτοβουλίες υποστήριξης οξυγόνωσης έχουν ξεκινήσει με διαλείπουσα θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο (HBO) για να ξεπεραστεί η αδυσώπητη και προοδευτική υποξαιμία κατά τη διάρκεια της μέγιστης υποστήριξης αναπνευστήρα σε διασωληνωμένους ασθενείς, παρά το υψηλό FiO2.
Συνολικά, λίγοι σοβαρά πάσχοντες ασθενείς έχουν υποβληθεί σε θεραπεία με επιτυχία σε διαφορετικές τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο. Πιο πρόσφατα, λιγότερο σοβαρά πάσχοντες ασθενείς στα όρια της επικείμενης υποξαιμίας εκτέθηκαν σε HBO, αποτρέποντας τη διασωλήνωση και επιτυγχάνοντας την ταχεία υποχώρηση των συμπτωμάτων. Οι λίγες περιγραφές περιπτώσεων δείχνουν μεγάλη μεταβλητότητα στα πρωτόκολλα και τη συχνότητα έκθεσης [1].
Oι θετικοί ασθενείς με COVID-19 μπορούν να λάβουν θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο σε περίπτωση που εμφανίζουν ταχύπνοια και χαμηλό κορεσμό οξυγόνου παρόλο ότι έχουν λάβει υψηλό FiO2 .
Το HBOT προστίθεται για να αποτραπεί η ανάγκη για μηχανικό αερισμό. Χρησιμοποιείται ένα τυπικό προφίλ κατάδυσης 2,0 ΑΤΑ για 90 λεπτά. Οι ασθενείς λαμβάνουν από μία έως έξι θεραπείες σε εξατομικευμένο μονόχωρουπερβαρικό θάλαμο.
Η αντιμετώπιση των σοβαρά πασχόντων από COVID-19 με συνεδρίες υπερβαρικού οξυγόνου υπήρξε διεθνώς περιορισμένη, λόγω απουσίας θαλάμων υπερβαρικού οξυγόνου στα νοσοκομεία και τις μονάδες εντατικής θεραπείας. Η αποτελεσματικότητα των θεραπειών ασθενών με σοβαρό COVID-19 θα μπορούσε να ήταν αποτελεσματικότερη αν μέσα στο χώρο της εντατικής θεραπείας υπήρχε ατομικός θάλαμος υπερβαρικού οξυγόνου.
Σύμφωνα με την υπάρχουσα διεθνή εμπειρία όλοι οι ασθενείς με COVID-19, που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο ανέρρωσαν χωρίς την ανάγκη μηχανικού αερισμού. Μετά το HBOT, ο κορεσμός οξυγόνου αυξάνεται, η ταχύπνοια υποχωρεί και οι φλεγμονώδεις δείκτες μειώνονται [2].
Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο (HBO2) προσφέρει πολλά δυνητικά ευεργετικά θεραπευτικά αποτελέσματα. Το HBO2 παρέχει οξυγόνο σε ακραίες συνθήκες υποξαιμίας και ιστικής υποξίας, ακόμη και παρουσία πνευμονικής παθολογίας. Παρέχει αντιφλεγμονώδη και αντι-προφλεγμονώδη αποτελέσματα που είναι πιθανό να βελτιώσουν την υπερπληθωρική ανοσολογική απόκριση που είναι κοινή στον COVID-19. Σε αντίθεση με τα στεροειδή, ασκεί αυτά τα αποτελέσματα χωρίς ανοσοκαταστολή.
Μια μελέτη υποδηλώνει ότι το HBO2 μπορεί να μειώσει την υπερπηκτικότητα που παρατηρείται σε ασθενείς με COVID-19. Επίσης, το υπερβαρικό οξυγόνο προσφέρει μια πιθανή επιτυχημένη παρέμβαση για την αντιμετώπιση του χρέους οξυγόνου που αναμένεται να προκύψει από μια παρατεταμένη περίοδο υποξαιμίας και ιστικής υποξίας.
Μέχρι σήμερα, 11 μελέτες που έχουν σχεδιαστεί για τη διερεύνηση του αντίκτυπου του HBO2 σε ασθενείς που έχουν μολυνθεί με SARS-Cov-2 έχουν αναρτηθεί στο clintrials.gov [3].
Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του HBO 2 στη θεραπεία του COVID-19 και της σοβαρής υποξαιμίας επιβεβαιώθηκε σε μια πολυκεντρική, ανοιχτής ετικέτας τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή που διεξήχθη στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής, μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου 2020. Σε ασθενείς με COVID-19 και σοβαρή υποξαιμία (SpO 2 ≤90% παρά τη λήψη συμπληρωμάτων οξυγόνου [4].
O COVID-19 μπορεί να προκαλέσει νευροφλεγμονή, η οποία μπορεί να παραταθεί και να οδηγήσει σε σημεία μετα-COVID-19 συνδρόμου, που περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων και διαταραχές της όσφρησης , της γεύσης, του προσωπικού νεύρου κλπ.
Η υπερβαρική οξυγόνωση είναι μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος ως μέρος της σύνθετης αποκατάστασης μετά τον COVID-19 λόγω των αντιυποξικών, αντιφλεγμονωδών, αντιοξειδωτικών και αντιπηκτικών επιδράσεών της. Το υπερβαρικό οξυγόνο επιταχύνει την υποχώρηση της νευροφλεγμονής και την ταχύτερη αποκατάσταση της όσφρησης και της γεύσης[5].
Θεραπεία της αιφνίδιας βαρηκοΐας με υπερβαρικό οξυγόνο από ωτορινολαρυγγολόγο.
Ο COVID-19 μπορεί να προκαλέσει απώλεια ακοής, εμβοές και ζάλη. Αυτά τα ευρήματα, ωστόσο, θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, δεδομένου των ανεπαρκών στοιχείων και της ετερογένειας μεταξύ των μελετών [6].
Η σχέση μεταξύ της απώλειας της ακοής και Covid-19 θα πρέπει να βασίζεται σε ορισμένα κριτήρια. Αυτά είναι:
1-Η νόσος Covid-19 θα πρέπει να διαγνωστεί με χρήση PCR ή ειδικών τίτλων αντισωμάτων, κατά προτίμηση Ig M. Τουλάχιστον η αξονική τομογραφία θώρακος θα πρέπει να επιβεβαιώνει την ιογενή πνευμονία με εκτεταμένη προσβολή των πνευμόνων αμφοτερόπλευρα.
2-Θα πρέπει να διαπιστωθεί χρονική συμφωνία μεταξύ της λοίμωξης και της έναρξης της απώλειας ακοής. Εάν υπάρχει, είναι πιθανό να εμφανιστεί απώλεια ακοής στην κορύφωση της μόλυνσης, ισχυρά σημάδια της οποίας είναι ο υψηλός πυρετός και η κακουχία. Πιθανώς ο φραγμός αίματος-λαβύρινθου καταστρέφεται αυτή την περίοδο. Μερικές φορές, σύμπλεγμα αντιγόνου-αντισώματος ή ανοσολογική αντίδραση σε ιογενή λοίμωξη μπορεί να προκαλέσει νευραισθητήρια απώλεια ακοής κατά την περίοδο της υποχώρησης της μόλυνσης. Επομένως, η εμφάνιση απώλειας ακοής εντός 3 ή 4 εβδομάδων από τη νόσο Covid-19 μπορεί να συνδεθεί με τη μόλυνση.
3-Θα πρέπει να αναζητηθούν τα σχετικά συμπτώματα και σημεία. Αυτά τα συμπτώματα και σημεία ανήκουν σε λαβυρινθίτιδα ή νευρίτιδα, π.χ. ίλιγγο ή ζάλη. Αναμένονται ισχυροί οριζόντιοι νυσταγμοί προς την υγιή πλευρά και ελαττωματική δοκιμασία ώθησης της κεφαλής με σακαδική διόρθωση, όταν η κεφαλή περιστρέφεται προς την πλευρά που έχει τραυματιστεί.
4-Άλλοι λόγοι που μπορούν να συγκαταλέγονται στις αιτίες της νευραισθητήριας βαρηκοΐας θα πρέπει να αποκλειστούν, π.χ. ακουστικό τραύμα, βαρηκοΐα που προκαλείται από θόρυβο, φαρμακευτική ωτοτοξικότητα, τραύμα στο κεφάλι, διάσειση λαβύρινθου, ανεξέλεγκτη υπέρταση, μεταβολικές ασθένειες όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπερλιπιδαιμία. Η πρεσβυακοḯα και η ήδη διαγνωσμένη ωτολογική νόσος όπως η νόσος του Meniere και η ωτοσκλήρυνση θα πρέπει επίσης να εγείρουν αμφιβολίες για τη δημιουργία συσχέτισης μεταξύ της απώλειας ακοής και της νόσου Covid-19. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η μαγνητική τομογραφία για τον αποκλεισμό οπισθο-κοχλιακών αλλοιώσεων όπως το αιθουσαίο σβάννωμα και η σκλήρυνση κατά πλάκας [7].
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα μη ειδικά συμπτώματα όπως η αιφνίδια νευραισθητήρια απώλεια ακοής θα μπορούσαν να είναι το μόνο σύμπτωμα με το οποίο μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα κρούσμα COVID-19. Η συνειδητοποίηση μιας τέτοιας μη ειδικής παρουσίασης ασθενών με COVID-19 είναι κρίσιμη κατά τη διάρκεια αυτής της πανδημικής περιόδου για την πρόληψη της εξάπλωσης λοιμώξεων μέσω της απομόνωσης και της έγκαιρης έναρξης στοχευμένης θεραπείας για τον COVID-19 [8, 9].
Η αιφνίδια νευραισθητήρια απώλεια ακοής (SSNHL) είναι ένα οξύ, συνήθως μονόπλευρο έλλειμμα της ακουστικής ικανότητας. Τα συστηματικά και τα ενδοτυμπανικά στεροειδή είναι μεν αποδεκτές θεραπείες, αλλά όχι πάντοτε αποτελεσματικές. Η έρευνα και η κλινική πρακτική έχει δείξει ότι η έγκαιρη θεραπεία με χορήγηση κορτικοστεροειδών και εφαρμογής συνεδριών υπερβαρικού οξυγόνου είναι αποτελεσματικές, όσον αφορά την αποκατάσταση της ακουστικής ικανότητας και των εμβοών, αν έγκαιρα εφαρμοστούν.
Η ταυτόχρονη θεραπεία της αιφνίδιας νευραισθητήριας βαρηκοΐας και της χορήγησης κορτικοστεροειδών είναι μια λογική θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση της αιφνίδιας βαρηκοΐας, ιδιαίτερα για εκείνους τους ασθενείς με σοβαρή έως βαθιά απώλεια ακοής κατά την έναρξη και εκείνους που υποβάλλονται σε HBOT ως θεραπεία διάσωσης με παρατεταμένη διάρκεια[10].
Είναι επιβεβλημένη συνεπώς ή ανάγκη να συμπεριληφθεί στο διαγνωστικό και θεραπευτικό αντικείμενο της ωτορινολαρυγγολογίας, διότι η χρησιμοποίηση τον ατομικών θαλάμων χορήγησης υπερβαρικού οξυγόνου μπορεί να χρησιμοποιηθούν, τόσο στα εξωτερικά ΩΡΛ ιατρεία, όσο και στα ιδιωτικά ΩΡΛ ιατρεία.
Σήμερα, αν και τα δεδομένα στοιχεία δείχνουν ότι η θεραπεία του COVID-19 με υπερβαρικό οξυγόνο (HBOT) μπορεί να είναι ευεργετική, εν τούτοις δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί και από ωτορινολαρυγγολόγους για λόγους τυπικούς [11].
Εφαρμογές του υπερβαρικού οξυγόνου σε ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου
Περίπου το 5% των ασθενών με καρκίνο που υποβάλλονται σε θεραπεία με ακτινοθεραπεία θα έχουν σοβαρή όψιμη τοξικότητα. Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο (HBOT) έχει χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για τραυματισμούς από ακτινοβολία εδώ και δεκαετίες, με πολλές δημοσιεύσεις να παρουσιάζουν δεδομένα από μικρές σειρές ή μεμονωμένες περιπτώσεις. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι οι υποξικές περιοχές των όγκων είναι πιο ανθεκτικές στην ακτινοβολία. Το HBOT αυξάνει την τάση οξυγόνου στους ιστούς και, θεωρητικά, θα πρέπει να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της ακτινοθεραπείας.
Έχει βρεθεί σε πιέσεις που υπερβαίνουν τις 2 απόλυτες ατμόσφαιρες (ata), το HBOT μείωσε τους τραυματισμούς από ακτινοβολία όψιμης έναρξης στο κεφάλι και τον λαιμό, τα οστά, τον προστάτη και την ουροδόχο κύστη. Φάνηκε επίσης να αποτρέπει την οστεοραδιονέκρωση μετά από εξαγωγή οδόντος σε ακτινοβολημένες περιοχές. [12]
Το υπερβαρικό οξυγόνο (HBO) έχει χρησιμοποιηθεί για την πρόληψη και τη θεραπεία της οστεοραδιονέκρωσης (ORN) της κάτω γνάθου μετά από ακτινοθεραπεία κεφαλής και τραχήλου [13].
Επιτάχυνση της επούλωσης των ΩΡΛ χειρουργικών τραυμάτων
Η θεραπεία με HBO2 αυξάνει τη νεοαγγείωση, βελτιώνοντας έτσι την παροχή αίματος σε επηρεασμένες περιοχές. Η αυξημένη ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου του πλάσματος θα βοηθήσει επίσης στη μείωση της καταστροφής των οριακών ιστών καθώς προχωρά ο χρόνος.
Το τοπικό οίδημα μειώνεται με τη θεραπεία με HBO2, η οποία μειώνει την πίεση των ιστών και αυξάνει τη μικροαγγειακή ροή του αίματος. Οι ασθενείς με εγκαύματα είναι επιρρεπείς σε λοιμώξεις. Η θεραπεία με HBO2 βοηθά στη μείωση των ποσοστών μόλυνσης μέσω της βακτηριοστατικής και βακτηριοκτόνου δράσης του οξυγόνου σε ορισμένους μικροοργανισμούς. Η υψηλότερη περιεκτικότητα σε οξυγόνο στους ιστούς εξουδετερώνει επίσης τις εξωτοξίνες [14].
Το υπερβαρικό οξυγόνο συνιστάται για ασθενείς στους οποίους απέτυχε η συντηρητική θεραπεία για τη μη επούλωση μετεγχειρητικού φαρυγγοδερμικού συριγγίου [15].
Με συνεδρίες υπερβαρικού οξυγόνου μπορεί να θεραπευτεί και η σοβαρού βαθμού ακτινονέκρωση του λάρυγγα. Τα σημεία και τα συμπτώματα της ραδιονέκρωσης βελτιώνονται συνήθως δραματικά[16].
Το Calmagkel σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 20.53 Ευρώ, περιλαμβανομένου του ΦΠΑ (+ 3.72 Ευρώ η αντικαταβολή και τα μεταφορικά). Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026631, Κινητό: 6944280764.
Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.
ΒιβλιογραφικήΤεκμηρίωση
1.Matteo Paganini1, Gerardo Boscogerardo.bosco@unipd.it.“>2, Filippo A G Perozzo3, Eva Kohlscheen3, Regina Sonda3, Franco Bassetto3, Giacomo Garetto4, Enrico M Camporesi5, Stephen R Thom6 The Role of Hyperbaric Oxygen Treatment for COVID-19: A Review. Adv Exp Med Biol. 2021;1289:27-35.
2.Thibodeaux K, Speyrer M, Raza A, Yaakov R, Serena TE.Hyperbaric oxygen therapy in preventing mechanical ventilation in COVID-19 patients: a retrospective case series. J Wound Care. 2020 May 1;29(Sup5a):S4-S8.
3.Feldmeier JJ, Kirby JP, Buckey JC, Denham DW, Evangelista JS, Gelly HB, Harlan NP, Mirza ZK, Ray KL, Robins M, Savaser DJ, Wainwright S, Bird N, Huang ET, Moon RE, Thom SR, Weaver LK. Physiologic and biochemical rationale for treating COVID-19 patients with hyperbaric oxygen. Undersea Hyperb Med. 2021 First-Quarter;48(1):1-12.
4,Cannellotto M, Duarte M, Keller G, Larrea R, Cunto E, Chediack V, Mansur M, Brito DM, García E, Di Salvo HE, Verdini F, Domínguez C, Jorda-Vargas L, Roberti J, Di Girolamo G, Estrada E. Hyperbaric oxygen as an adjuvant treatment for patients with COVID-19 severe hypoxaemia: a randomised controlled trial. .Emerg Med J. 2022 Feb;39(2):88-93.
5.Turova EA, Shchikota AM, Pogonchenkova IV, Golovach AV, Tagirova DI, Gusakova EV.[Hyperbaric oxygenation in outpatient rehabilitation of COVID-19 convalescents]. Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult. 2021;98(6):16-21.
6.Jafari Z, Kolb BE, Mohajerani MH.Hearing Loss, Tinnitus, and Dizziness in COVID-19: A Systematic Review and Meta-Analysis. Can J Neurol Sci. 2021 Apr 12:1-12.
7. Satar B. Criteria for establishing an association between Covid-19 and hearing loss. Am J Otolaryngol. 2020 Nov-Dec;41(6):102658.
8. Kilic O, Kalcioglu MT, Cag Y, Tuysuz O, Pektas E, Caskurlu H, Cetın F.Could sudden sensorineural hearing loss be the sole manifestation of COVID-19? An investigation into SARS-COV-2 in the etiology of sudden sensorineural hearing loss. Int J Infect Dis. 2020 Aug;97:208-211.
9.Degen C, Lenarz T, Willenborg K. Acute Profound Sensorineural Hearing Loss After COVID-19 Pneumonia. Mayo Clin Proc. 2020 Aug;95(8):1801-1803.
10.Rhee TM, Hwang D, Lee JS, Park J, Lee JM. Addition of Hyperbaric Oxygen Therapy vs Medical Therapy Alone for Idiopathic Sudden Sensorineural Hearing Loss: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2018 Dec 1;144(12):1153-1161.
11.Joshua TG, Ayub A, Wijesinghe P, Nunez DA. Hyperbaric Oxygen Therapy for Patients With Sudden Sensorineural Hearing Loss: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2022 Jan 1;148(1):5-11.
12.Fernández E, Morillo V, Salvador M, Santafé A, Beato I, Rodríguez M, Ferrer C.Hyperbaric oxygen and radiation therapy: a review. Clin Transl Oncol. 2021 Jun;23(6):1047-1053.
13.Shaw RJ, Butterworth CJ, Silcocks P, Tesfaye BT, Bickerstaff M, Jackson R, Kanatas A, Nixon P, McCaul J, Praveen P, Lowe T, Blanco-Guzman M, Forner L, Brennan P, Fardy M, Parkin R, Smerdon G, Stephenson R, Cope T, Glover M. HOPON (Hyperbaric Oxygen for the Prevention of Osteoradionecrosis): A Randomized Controlled Trial of Hyperbaric Oxygen to Prevent Osteoradionecrosis of the Irradiated Mandible After Dentoalveolar Surgery. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2019 Jul 1;104(3):530-539.
14.Jones MW, Cooper JS.Hyperbaric Therapy For Skin Grafts And Flaps. 2021 Sep 9. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–.PMID: 29262046
15. Abu Eta R, Eviatar E, Gavriel H. Hyperbaric oxygen therapy as an alternative to surgery for non-healing pharyngocutaneous fistula. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2016 Nov;273(11):3857-3861.
16. Ferguson BJ, Hudson WR, Farmer JC Jr. Hyperbaric oxygen therapy for laryngeal radionecrosis. Ann Otol Rhinol Laryngol. 1987 Jan-Feb;96(1 Pt 1):1-6.
Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης
Δρ.Δημήτριος Ν. Γκέλης
Iατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Συγγραφέας, Ιατρικός Ερευνητής
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ιατρική Έρευνα, Συμπληρωματική Ιατρική
Διεύθυνση: ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ
Τηλ: 6944280764, Email: pharmage@otenet.gr
www.gelis.gr, www.pharmagel.gr , www.orlpedia.gr , www.allergopedia.gr, d3gkelin.gr, www.vitaminb12.gr, www.zinc.gr, www.curcumin.gr
Αικατερίνη Γκέλη
Αικατερίνη ΓκέληΕχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διαγνωστική με υπερήχους, κλασσική ακτινολογία παίδων και ενηλίκων, γναθοπροσωπική ακτινολογία, περιβαλλοντική ιατρική, ιατρική διατροφολογία, συμπληρωματική ιατρική.
Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.
Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση, παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.