11 Νοέ

Ο Ωτορινολαρυγγολόγος και το Σύνδρομο Sjögren©

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD), Αικατερίνη Γκέλη (MD, Radiologist)

Κλινική Αντιμετώπιση και Ειδικές Παρεμβάσεις

Περίληψη

Το Σύνδρομο Sjögren (SS) αποτελεί συστηματική αυτοάνοση νόσο με κύρια χαρακτηριστικά τη λεμφοκυτταρική διήθηση των εξωκρινών αδένων και την προοδευτική απώλεια της εκκριτικής τους λειτουργίας. Ο ωτορινολαρυγγολόγος βρίσκεται συχνά στην πρώτη γραμμή αναγνώρισης των κλινικών εκδηλώσεων, καθώς οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν συμπτώματα από τη στοματοφαρυγγική, ρινοφαρυγγική και λαρυγγική περιοχή. Στο παρόν άρθρο αναλύονται οι ΩΡΛ εκδηλώσεις, η διαγνωστική προσέγγιση και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις, καθώς και τα πρόσφατα δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας (2023–2025) αναφορικά με την έγκαιρη διάγνωση και τη διεπιστημονική φροντίδα των ασθενών με Σύνδρομο Sjögren.

Λέξεις-κλειδιά: Σύνδρομο Sjögren, Ωτορινολαρυγγολογία, Ξηροστομία, Δυσφωνία, Σιελογόνοι αδένες, Υπερηχογραφία, Φωνητική κόπωση, Osmoclean, Rhinosisam, Xerogkelin, Gkelefzin

Abstract (English)

Title: The Otolaryngologist and Sjögren’s Syndrome: Clinical Management and Specialized Interventions

Abstract:
Sjögren’s Syndrome (SS) is a chronic autoimmune disease characterized by lymphocytic infiltration of the exocrine glands and gradual loss of secretory function. Otolaryngologists are often the first specialists to encounter patients due to prominent oral, pharyngeal, nasal, and laryngeal dryness. This article reviews the ENT manifestations, diagnostic methods, and therapeutic interventions in SS, with an emphasis on recent advances (2023–2025) in salivary gland imaging, multidisciplinary care, and targeted biological treatments.

Keywords: Sjögren’s Syndrome, Otolaryngology, Xerostomia, Dysphonia, Salivary glands, Ultrasonography, Voice fatigue, Osmoclean, Rhinosisam, Xerogkelin, Gkelefzin

1.Εισαγωγή

Το Σύνδρομο Sjögren είναι μία από τις πιο συχνές συστηματικές αυτοάνοσες νόσους, επηρεάζοντας κυρίως γυναίκες μέσης ηλικίας. Η παθογένεια περιλαμβάνει ενεργοποίηση Β-λεμφοκυττάρων και παραγωγή αυτοαντισωμάτων έναντι των Ro/SSA και La/SSB πρωτεϊνών [1]. Η λεμφοκυτταρική διήθηση των σιελογόνων και δακρυϊκών αδένων οδηγεί σε ξηροστομία και ξηροφθαλμία αντίστοιχα, ενώ η πολυσυστηματική φύση της νόσου προκαλεί επιπλοκές σε πολλαπλά όργανα.

Οι ωτορινολαρυγγολόγοι έχουν κεντρικό ρόλο, καθώς η πλειονότητα των ασθενών με σύνδρομο Sjögren εμφανίζει    γενικευμένη ξηρότητα όλων των βλεννογόνων και των εξωκρινών αδένων στην περιοχή της κεφαλής‑τραχήλου, και επομένως το σύνδρομο μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα από τα  μάτια, μύτη, στόμα, φάρυγγα, λάρυγγα και τους έξω ακουστικούς πόρους των αυτιών πριν ακόμη τεθεί η διάγνωση από ρευματολόγο [2].

2.Κλινικές Εκδηλώσεις ΩΡΛ

Περιοχή Κύρια συμπτώματα Πιθανές επιπλοκές
Στόμα / Σιελογόνοι αδένες Ξηροστομία, αίσθημα καύσου, δυσφαγία, δυσκολία μάσησης, αλλοίωση γεύσης Υποτροπιάζουσες σιαλαδενίτιδες, τερηδόνα, στοματίτιδα, κακοσμία
Φάρυγγας Ξηρότητα, ερεθισμός, ανάγκη για συχνή κατάποση Μικροτραυματισμοί, δευτερογενείς λοιμώξεις
Λάρυγγας Δυσφωνία, φωνητική κόπωση, βραχνάδα Οζίδια, πολύποδες, φωνοτραυματισμοί
Μύτη / Ρινοφάρυγγας Ξηρότητα, εφελκίδες, ρινορραγίες Ρινοφαρυγγίτιδες, διαταραχή ύπνου
Ωτα Ξηρότητα πόρου, κνησμός, ελάττωση ακοής Δευτερογενείς ωτίτιδες

Η παρουσία ξηρότητας του βλεννογόνου αποτελεί βασικό διαγνωστικό στοιχείο για τον ΩΡΛ, ενώ η φωνητική κόπωση και η δυσφωνία είναι συχνά πρώιμες ενδείξεις της νόσου [3]. Η ελάττωση των δακρύων στο Σύνδρομο Sjögren οδηγεί σε ξηρότητα, αίσθημα ξένου σώματος, «κάψιμο», ερυθρότητα και φωτοφοβία. [15]. Η κερατοεπιπεφυκίτιδα ξηρού τύπου (keratoconjunctivitis sicca) είναι συχνή επιπλοκή.

3.Διαγνωστική Προσέγγιση

3.1 Ιστορικό και Κλινική Εξέταση

  • Λεπτομερές ιστορικό για διάρκεια και ένταση ξηρότητας.
  • Επισκόπηση στοματικού βλεννογόνου (ξηρός, ωχρός, προσκολλημένος).
  • Ψηλάφηση σιελογόνων αδένων (διογκώσεις, σκληρύνσεις).
  • Ενδοσκοπικός έλεγχος λάρυγγα (ξηρότητα, υπεραιμία φωνητικών χορδών).
  • Έλεγχος ρινικού βλεννογόνου (ξηρότητα, εφελκίδες).

3.2 Διαγνωστικές Εξετάσεις

  • Βιοψία μικρών σιελογόνων αδένων κάτω χείλους (διαγνωστική αξία >85%) [4].
  • Υπερηχογράφημα σιελογόνων αδένων, το οποίο έχει καθιερωθεί από την EULAR (2024) ως μη επεμβατική και αξιόπιστη μέθοδος [5].
  • Ανοσολογικός έλεγχος: αντι-SSA, αντι-SSB, RF, ANA.

4.Θεραπευτικές Παρεμβάσεις από τον ΩΡΛ

4.1 Ξηροστομία

  • Συχνή λήψη υγρών και αποφυγή αφυδατικών ουσιών (καφεΐνη, αλκοόλ).
  • Χρήση τεχνητού σιέλου (Xerogkelin). Γίνονται 6-8 ψεκασμοί στο βλεννογόν της στοματικής κοιλότητας, η ποσότητα αυτή συγκρατείτα στο στόμα 10-15 λεπτα και στη συνέχεια ο ασθενής μπορεί να την καταπιεί. Το Χerogkelin δημιουργεί ένα αίσθημα λειότητας στη στοματική κοιλότητα και αποκαθιστά το αίσθημα της συγκόλλησης της άνω επιφάνειας της γλώσσας με το βλεννογόνο της σκληρής και μαλακής υπερώας.
  • Προληπτική οδοντιατρική φροντίδα.

4.2 Ξηρότητα Φάρυγγα και Λάρυγγα

  • Το Xerogkelin (τεχνητός σίελος) βοηθάει στην αίσθηση υγρασίας στον φάρυγγα και διευκολύνει τις καταποτικές κινήσεις του ασθενούς.
  • Ο ωτορινολαρυγγολόγος φροντίζει για τη φωνητική υγεία του ασθενούς και  αντιμετωπίζει τις συνέπειες της ξηρότητας του βλεννογόυ , όπως η ξηροστομία, η  δυσφαγία και η ξηροφωνία με τα  επακόλουθά της, όπως δυσφωνία (βράχνιασμα φωνής ποικίλου βαθμού), φωνοτραυματισμός των γνησίων φωνητικών χορδών, που μπορεί να εξελιχτούν σε οζίδια, κυστη, πολύποδας των φωνητικών χορδών. Η ξηροφωνία, που οδηγεί στη δυσχέρεια εκφοράς του λόγου μπορεί να ανακουφιστεί με τη χρήση των ψεκασμών τεχνητού σιέλου Xerogkelin spray. Το Xerogkelin spray περιέχει  διαιθυλοκυτταρίνη, η οποία είναι αδρανής ουσία, χωρίς φαρμακευτικές ιδιότητες και δεν προκαλεί οποιεσδήποτε παρενέργειες, όταν καταπίνεται. Επί πλέον το Xerogkelin spray δεν περιέχει χημικά συντηρητικά.
    Oι ασθενείς εκπαιδεύονται από τον ωτορινολαρυγγολόγο στην εφαρμογή  σωστής τεχνικής της αναπνοής και της χρήσης φωνής.
  • Φωνοθεραπεία σε ασθενείς με επαγγελματική χρήση φωνής.

4.3 Ξηρότητα Μύτης

  • Η ξηρότητα της μύτης αντιμετωπίζεται με τον καθαρισμό των ρινικών κοιλοτήτων με το υπέρτονο διάλυμα φυσιολογικού ορού Osmoclean hypertonic nasal spray. Γίνονται τρεις ψεκασμοί στο κάθε ρουθούνι τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα για την απομάκρυνση των ξηρών ρύπων. Στη συνέχεια γίνονται τρεις ρινικοί ψεκασμοί με το ρινικό σπρέι Rhinosisam στην κάθε ρινική κοιλότητα. Το  Rhinosisam hypertonic nasal spray περιέχει σησαμέλαιο, μαστιχέλαιο, και βιταμίνη Ε, που ανακουφίζουν την ξηρότητα, αποτρέπουν την ανάπτυξγ παθογόνων μικροοργανισμών και ενισχύουν την πάσχουσα λειτουργία του βλεννοκροσσωτού επιθηλίου. 
  • Χρήση υγραντήρα κατά τον ύπνο.
  • Αποφυγή ρινικών spray με  αγγειοσυσπαστικές ουσίες.

4.4. Κακοσμία του στόματος

Η κακοσμία του στόματος στους ασθενείς με Σύνδρομο Sjögren (SS) είναι αποτέλεσμα πολυπαραγοντικών μηχανισμών που συνδέονται κυρίως με διαταραγμένη έκκριση σάλιου, αλλά και με αλλαγές στη στοματική μικροβιακή χλωρίδα και εξωστοματικά αίτια. Ακολουθεί η ανάλυση:

Καταρχάς, η αυτοάνοση διήθηση των εξωκρινών σιελογόνων αδένων στον SS οδηγεί σε επακόλουθη μείωση της ροής και αλλαγή της σύστασης του σάλιου. Ο ασθενής παρουσιάζει μειωμένη έκκριση και ξηροστομία, γεγονός που παραβιάζει τις φυσιολογικές αντιβακτηριακές, καθαριστικές, ρυθμιστικές (buffer) και λιπαντικές ιδιότητες του σάλιου [11, 12]. Η μειωμένη ροή σάλιου έχει ως συνέπεια τη συγκέντρωση τροφικών υπολειμμάτων, απολεπισμένων επιθηλιακών  κυττάρων, λευκοκυττάρων και μικροβιακής βιομεμβράνης (biofilm) στην στοματική κοιλότητα, τα οποία δεν καθαρίζονται επαρκώς [13].

Δεύτερον, η συσσώρευση αυτών των βιοϋλικών ευνοεί την ανάπτυξη μικροβίων που διασπούν πρωτεΐνες με θειούχα αμινοξέα και παράγουν δύσοσμες πτητικές θειούχες ενώσεις (volatile sulfur compounds, VSC)—οι οποίες αποτελούν κύριο αιτιολογικό παράγοντα για τη στοματική κακοσμία. Στους ασθενείς με SS, ο μηχανισμός αυτός ενεργοποιείται και ενισχύεται λόγω της μειωμένης σιελογόνου λειτουργίας και της διαταραγμένης μικροβιακής ισορροπίας [13].

Τρίτον, οι αλλαγές στη στοματική μικροβιακή χλωρίδα, αυξάνει την δυνατότητα πρόκλησης  ουλίτιδας, περιοδοντίτιδας, τερηδόνας, καντιντίασης και άλλων παθήσεων  της στοματικής κοιλότητας, οι οποίες συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγής των VSC και κατά συνέπεια της κακοσμίας [12, 14].

Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπονται εξωστοματικά αίτια που μπορούν να επιδεινώσουν τη στοματική οσμή: Στους ασθενείς με SS παρατηρείται υψηλότερη επίπτωση ρινικών/παραρρινοκολπικών παθήσεων, γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, βακτηριακής υπερανάπτυξης στο λεπτό έντερο, ηπατικών ή πνευμονικών διαταραχών, τα οποία όλα, εν δυνάμει, συμβάλλουν στην πρόκληση της  κακοσμίας από μη στοματικές πηγές [13]. Συνεπώς, η αντιμετώπιση της κακοσμίας στο SS δεν αφορά μόνο την σιελογόνο λειτουργία, αλλά και τη διερεύνηση και διαχείριση πιθανών εξωστοματικών παραγόντων. Η κακοσμία του στόματος των ασθενών με SS μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις συχνές στοματοπλύσεις με το διάλυμα ειδικών αιθερίων εκαίων Gkelefzin .Οι στοματοπλύσεις με το διάλυμα αιθερίων ελαίων Gkelefzin αποδείχτηκαν αποτελεσματικές, τόσο διότι τα αιθέρια έλαια ασκούν ήπια αντιμικροβιακή δράση, όσο και διότι εξασφαλίζουν ένα ευχάριστο άρωμα του στόματος, τουλάχιστον για τρεις ώρες.

Συνοπτικά, η κακοσμία του στόματος στους ασθενείς με SS προκαλείται κυρίως από: (α) μειωμένη έκκριση σάλιου → ξηροστομία, (β) αυξημένη παραγωγή VSC μέσω μικροβιακής διασπάσεως υπολειμμάτων, (γ) διαταραγμένη στοματική μικροβιακή ισορροπία και στοματικών παθήσεων, (δ) εξωστοματικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην οσμή.

5.Διεπιστημονική Συνεργασία

Η αντιμετώπιση του ασθενούς απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ:

  • Ρευματολόγου για τη συστηματική θεραπεία,
  • Οδοντιάτρου/Στοματολόγου για πρόληψη στοματικών λοιμώξεων,
  • Ωτορινολαρυγγολόγου για την αποκατάσταση της ξηροφωνίας, και τη θεραπεία των πιθανών λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος

Ψυχολόγου για διαχείριση κόπωσης και ποιότητας ζωής [6].

6.Νεότερα Δεδομένα (2023–2025)

  • Η ριτουξιμάμπη παραμένει βασική επιλογή για σοβαρές μορφές, με μέτρια αποτελεσματικότητα [7].
  • Νέοι βιολογικοί παράγοντες όπως αντι-BAFF και αντι-IFN βρίσκονται σε φάση 3 κλινικών δοκιμών με θετικές ενδείξεις [8].
  • Ο υπερηχογραφικός έλεγχος των σιελογόνων αδένων έχει ενταχθεί στα νέα ταξινομητικά κριτήρια της EULAR [9].
  • Η συστηματική ενυδάτωση και η φωνητική εκπαίδευση βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής [10].

28.Συμπεράσματα

Ο ωτορινολαρυγγολόγος έχει καθοριστικό ρόλο στην πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση του Συνδρόμου Sjögren. Η προσεκτική αξιολόγηση των συμπτωμάτων ξηρότητας και φωνητικής κόπωσης μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη αναγνώριση της νόσου, αποτρέποντας σοβαρές επιπλοκές. Η πολυεπιστημονική προσέγγιση και η εξατομικευμένη θεραπεία παραμένουν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της σύγχρονης διαχείρισης.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

  1. Baldini C, Chatzis LG, Fulvio G, La Rocca G, Bombardieri M. Pathogenesis of Sjögren’s Disease: One Year in Review 2024. Clin Exp Rheumatol. 2024;42(12):2341–2352.
  2. Horai Y, Tsuboi H, Nakamura H, et al. Current Clinical Aspects of Sjögren’s Disease. J Clin Med. 2025;14(15):5577.
  3. Giuca MR, Bonfigli D, Bartoli F, Pasini M. Sjögren’s syndrome: Correlation Between Histopathologic Result and Clinical Parameters. Minerva Stomatol. 2023;72(4):149–154.
  4. Jousse-Joulin S, et al. Salivary Gland Ultrasonography in Sjögren’s Syndrome: 2024 EULAR Standardization. Ann Rheum Dis. 2024;83(5):614–622.
  5. Price EJ, et al. British Society for Rheumatology Guideline on Management of Sjögren’s Disease. Rheumatology (Oxford). 2025;64(2):409–421.
  6. Devauchelle-Pensec V, et al. Rituximab Therapy in Primary Sjögren’s Syndrome: Long-Term Outcomes. Clin Exp Rheumatol. 2024;42(1):33–42.
  7. Maleki-Fischbach M, et al. Emerging Biological Therapies in Sjögren’s Disease. Arthritis Res Ther. 2024;26(7):125.
  8. Zabotti A, et al. Role of Salivary Gland Ultrasonography in Early Sjögren’s Syndrome Diagnosis. Rheumatology (Oxford). 2023;62(8):2674–2682.
  9. Vivino FB, et al. Non-Pharmacological Management and Quality of Life in Sjögren’s Disease. Clin Rheumatol. 2025;44(3):451–460.
  10. Brito-Zerón P, et al. Advances in Diagnosis and Multidisciplinary Management of Sjögren’s Disease. Autoimmun Rev. 2025;24(1):103081.
  11. Bosch JA, et al. Salivary changes and dental caries as potential oral markers of autoimmune salivary gland dysfunction in primary Sjögren’s syndrome. BMC Clin Pathol. 2005;5:4.
  12. Xin W, Leung KCM, Lo ECM, Mok MY, Leung MH. Sicca Symptoms, Oral Health Conditions, Salivary Flow and Oral Candida in Sjögren’s Syndrome Patients. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(10):3625.
  13. Ruiz-Serrato Á, et al. Sjögren’s syndrome and halitosis: a case report. Reumatol Clin. 2016;12(5):298-300.
  14. Rusthen S, et al. Oral disorders, saliva secretion, and oral health‐related quality of life in patients with primary Sjögren’s syndrome. Eur J Oral Sci. 2017;125(2):95-101.
  15. Fox RI, Stern M, Michelson P. Clinical manifestations and early diagnosis of Sjögren syndrome. JAMA Intern Med. 2005;165(6):724‑30.
Δρ.Δημήτριος Ν. Γκέλης (USER)

..

Δρ Δημήτριος Γκέλης ΜD, ORL, DDS, PhD

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD)

Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος,  Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Ερευνητής και Συγγραφέας

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ιατρική Έρευνα, Συμπληρωματική Ιατρική. Διεύθυνση: ΚΟΡΙΝΘΟΣ
Τηλ: 6944280764, Email: pharmage@otenet.gr
www.gelis.gr, www.pharmagel.gr , www.orlpedia.gr , www.allergopedia.gr, d3gkelin.gr, www.vitaminb12.gr, www.zinc.gr, www.curcumin.gr

Αικατερίνη Γκέλη
Αικατερίνη Γκέλη
Ιατρός, Ακτινοδιαγνώστρια
 Άσσος, Κορίνθου.
Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διαγνωστική με υπερήχους, κλασσική ακτινολογία παίδων και ενηλίκων, γναθοπροσωπική ακτινολογία, περιβαλλοντική ιατρική, ιατρική διατροφολογία, συμπληρωματική ιατρική.


Σημείωση: Το παρόν επιστημονικό άρθρο γράφτηκε για λόγους ενημέρωσης των ιατρών και των λοιπών επιστημόνων υγείας και δεν αποτελεί  μέσο διάγνωσης ή αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, ούτε αποτελεί ιατρική συμβουλή για ασθενείς, από τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του άρθρου.

Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.
Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από  τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση,  παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας 

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.