Η σκόνη που προκύπτει από την αποξήρανση των στεμφύλων (σπόροι, φλούδες, βόστρυχοι) του βιολογικού κόκκινου Αγιωργίτικου σταφυλιού Νεμέας από τον αμπελώνα «Γκέλικος» αποτελεί το κύριο συστατικό του συμπληρώματος διατροφής Βινογκελίν (Vinogkelin). Τα στέμφυλα είναι ένα υποπροϊόν της οινοποίησης, ιδιαίτερα της παραγωγής κόκκινου κρασιού, όπου η ζύμωση περιλαμβάνει ολόκληρη τη μάζα του σταφυλιού, σε αντίθεση με τα λευκά και τα ροζέ κρασιά, όπου ζυμώνεται μόνο ο χυμός [1]. Η χημική σύσταση των στεμφύλων είναι πολύπλοκη και μεταβλητή, γεγονός που τα καθιστά αντικείμενο συνεχούς έρευνας για διατροφικές και θεραπευτικές εφαρμογές [2, 3]. Πρόσφατες προσεγγίσεις βιοοικονομίας κυκλικής ροής τονίζουν την κριτική σημασία της αξιοποίησης τέτοιων υποπροϊόντων [23].

 Οι “πρόσφατες προσεγγίσεις βιοοικονομίας κυκλικής ροής τονίζουν την κριτική σημασία της αξιοποίησης τέτοιων υποπροϊόντων”, εννοούμε μια θεμελιώδη αλλαγή στη φιλοσοφία παραγωγής, η οποία μετασχηματίζει το παραδοσιακό γραμμικό μοντέλο σε ένα κυκλικό και βιώσιμο.

Ας το δούμε βήμα-βήμα:

1. Το Παραδοσιακό «Γραμμικό» Μοντέλο:

• Στο κλασικό μοντέλο, η διαδικασία είναι: Παίρνουμε Πρώτες Ύλες → Παράγουμε ένα Κύριο Προϊόν (π.χ. κρασί) → Πετάμε τα Υποπροϊόντα (στέμφυλα) ως “άχρηστα” απόβλητα.
• Αυτό δημιουργεί τεράστιο περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος (κόστος διαχείρισης αποβλήτων, ρύπανση, σπατάλη πόρων).

2. Η Φιλοσοφία της «Βιοοικονομίας Κυκλικής Ροής»:

• Αυτή η προσέγγιση συνδυάζει δύο σημαντικές έννοιες:
  • Βιοοικονομία (Bioeconomy):Η χρήση βιολογικών πόρων (φυτών, υποπροϊόντων αγροτικής/βιομηχανικής διαδικασίας) αντί για ορυκτούς πόρους (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) για την παραγωγή τροφίμων, ενέργειας και προϊόντων.
  • Κυκλική Οικονομία (Circular Economy):Η δημιουργία ενός συστήματος όπου τα “απόβλητα” μιας διαδικασίας γίνονται πάλι ” πρώτες ύλες” για μια άλλη, δημιουργώντας έναν κλειστό βρόχο χωρίς σκουπίδια.
• Στην πράξη, αυτό σημαίνει: Παίρνουμε Πρώτες Ύλες → Παράγουμε ένα Κύριο Προϊόν → Τα Υποπροϊόντα ΔΕΝ πετιούνται, αλλά “ΑΞΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ” ως ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ για νέα προϊόντα.

3. Τι Σημαίνει Στην Πράξη για τα Στέμφυλα:

Στο πλαίσιο αυτό, τα στέμφυλα δεν θεωρούνται πλέον “άχρηστο απόβλητα” της οινοποιίας, αλλά ένας “δευτερογενής βιολογικός πόρος”. Αντί να καταλήξουν σε χωματερές ή να χρησιμοποιηθούν μόνο για ζωοτροφές, εξάγονται οι βιοδραστικές ενώσεις τους (πολυφαινόλες, ίνες, λάδια) για να δημιουργηθούν προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως:

• Συμπληρώματα διατροφής (π.χ. Βινογκελίν):Για την υγεία και την ευεξία.
• Φυσικές Χρωστικές & Συντηρητικά:Για τη βιομηχανία τροφίμων και καλλυντικών.
• Βιοσύνθετικά σφαιρίδια (bio–composite pellets):Για τη βιομηχανία πλαστικών.
• Πλούσιες βάσεις ινών (Fiber–Rich Bases):Για τη βιομηχανία αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής.

Συνοπτικά η σύγχρονη τάση και η έρευνα επιβεβαιώνουν ότι είναι οικονομικά ασύμφορο, περιβαλλοντικά βλαβερό και κοινωνικά ασύνετο να μην αξιοποιούμε πλήρως τα υποπροϊόντα όπως τα στέμφυλα. Η μετατροπή τους σε πολύτιμα συστατικά, όπως γίνεται με το Βινογκελίν (Vinogkelin), είναι κρίσιμα σημαντική για τη δημιουργία μιας πιο βιώσιμης, αποδοτικής και υπεύθυνης βιομηχανίας.

Κύρια Συστατικά και Δυνητικά Οφέλη για την Υγεία της σκόνης των αποξηραμένων στεμφύλων

Τα στεμφυλα του Αγιωργίτικου σταφυλιού περιέχουν μια σειρά από βιοδραστικές ενώσεις που συνδέονται με σημαντικά οφέλη για την υγεία:

• Διατροφικές Ίνες:Τα στέμφυλα είναι πλούσια πηγή φυτικών ινών, κυρίως αδιάλυτων όπως η κυτταρίνη και οι ημικυτταρίνες. Αυτές βοηθούν στην πέψη και στη λειτουργία του εντέρου [4]. Σε αντίθεση, τα στέμφυλα από λευκά σταφύλια έχουν υψηλότερη περιεκτικότητα σε διαλυτά σάκχαρα [5].
• Πολυφαινολικές Ενώσεις & Αντιοξειδωτική Δράση:Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική κατηγορία συστατικών. Τα στέμφυλα περιέχουν:
  • Ανθοκυανίνες:Χρωστικές ουσίες που απαντώνται αποκλειστικά σε κόκκινα σταφύλια και είναι υπεύθυνες για το χρώμα τους. Έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση [6]. Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι οι ανθοκυανίνες από στέμφυλα Ελληνικών ποικιλιών διαθέτουν ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση in vitro [24].
  • Προανθοκυανιδίνες:Βρίσκονται κυρίως στους σπόρους σταφυλιών. Έχουν αποδειχθεί ότι έχουν αντιοξειδωτική δυναμική 20 φορές μεγαλύτερη από τη βιταμίνη Ε και 50 φορές μεγαλύτερη από τη βιταμίνη C [7]. Συνδέονται με την προστασία του δέρματος, την υγεία των αρθρώσεων, τη βελτίωση της κυκλοφορίας και της όρασης [7, 8].
  • Φλαβονόλες, Φλαβαν-3-όλες και Στιλβένια:Ενώσεις με δυνατό αντιοξειδωτικό και αντικαρκινικό δυναμικό. Μελέτες in vitro έχουν δείξει αντιπολλαπλασιαστικές δράσεις σε καρκινικά κύτταρα του παχέος εντέρου [9].
  • Φαινολικά Οξέα:Οι κύριες πολυφαινολικές ενώσεις περιλαμβάνουν επίσης κατεχίνες, επικατεχίνες και γλυκοσίδες φλαβονολών [10].

Στον πίνακα που ακολουθεί  αναγράφονται τα αποτελέσματα αναλύσαεων σε δείγμα  από σκόνη σπόρων, φλουδών και μίσχων του βιολογικού κόκκινου Αγιωργίτικου σταφυλιού, που περιέχουν οι κάψουλες του συμπληρώματος διατροφής Vinogkelin.

Ο μηχανισμός της αντιοξειδωτικής δράσης βασίζεται στην ικανότητα εξουδετέρωσης των ελεύθερων ριζών, στη δωρεά ηλεκτρονίων και στη χήλωση μεταλλικών ιόντων [11]. Η συνδυασμένη δράση των πολυφαινολών με τις διατροφικές ίνες δημιουργεί “αντιοξειδωτικές διατροφικές ίνες”, που προσδίδουν στα στέμφυλα ισχυρότερο δυναμικό έναντι των ελεύθερων ριζών σε σύγκριση με τις ίνες των δημητριακών [12]. Πειραματικές μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η σκόνη στεμφύλων κόκκινου σταφυλιού μπορεί να μειώσει την αθηρωματοσκλήρυνση και τη βλάβη του μυοκαρδίου, βελτιώνοντας την αντιοξειδωτική δραστηριότητα του πλάσματος [13]. Μια πολύ πρόσφατη μελέτη (2024) υπογραμμίζει ότι τα εκχυλίσματα στεμφύλων από Μεσογειακές ποικιλίες, όπως πιθανώς και το Αγιώργιτικο, μπορούν να αναστείλλουν σηματοδοτικές οδούς φλεγμονής, προσφέροντας αμυντικό αποτρεπτικό στοίχημα κατά των χρόνιων παθήσεων [25].

• Λιπίδια και Βιταμίνες:Το ελαιώδες μέρος των στεμφύλων και οι σπόροι είναι πλούσιοι σε ακόρεστα λιπαρά οξέα (κυρίως λινελαϊκό και ελαϊκό οξύ), βιταμίνη Ε και στερόλες, τα οποία συμβάλλουν στην αντιοξειδωτική και αντικαρκινική δράση [14, 15].
• Μέταλλα:Τα στέμφυλα αποτελούν καλή πηγή μετάλλων, ιδιαίτερα καλίου, το οποίο συμβάλλει στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και στη μείωση του κινδύνου οστεοπόρωσης. Επίσης, περιέχουν σίδηρο και ψευδάργυρο, που επηρεάζουν θετικά το αντιοξειδωτικό τους δυναμικό [16].

Προκλήσεις και Προφυλάξεις

Η αξιοποίηση των στεμφύλων απαιτεί προσοχή λόγω δύο κύριων παραγόντων:

1. Χημική Αστάθεια & Επεξεργασία:Τα φρέσκα στέμφυλα περιέχουν μεγάλη ποσότητα νερού, γεγονός που ευνοεί τη μικροβιακή αλλοίωση και την υποβάθμιση των βιοδραστικών συστατικών. Η άμεση αποξήρανσή τους είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της χημικής τους σταθερότητας και της ποιότητάς τους [17]. Σύγχρονες τεχνικές, όπως η απασφάλτιωση με υπερήχους, αναδεικνύονται ως αποτελεσματικές μέθοδοι για τη βελτίωση της απόδοσης εξαγωγής πολυφαινολών διατηρώντας τη βιοδραστικότητά τους [26].
2. Πιθανή Παρουσία Μυκοτοξινών:Το κύριο μικροβιολογικό κίνδυνο είναι η ωχρατοξίνη Α (OTA), μια πιθανά καρκινογόνος ουσία που παράγεται από μύκητες του γένους Aspergillus (κυρίως  carbonarius). Η ανάπτυξη αυτών των μυκήτων ευνοείται από υγρές και θερμές συνθήκες πριν από τη συγκομιδή [18, 19]. Περισσότερο από το 90% της OTA εμπεριέχεται τελικά στα στέμφυλα [20]. Παρόλο που οι μετρήσεις σε δείγματα στεμφύλων έχουν δείξει επίπεδα (περίπου 0,07 μg/kg) χαμηλότερα από το ανώτατο όριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2 μg/kg) [21, 22], η συνεχής παρακολούθηση και ο έλεγχος είναι υψίστης σημασίας. Έρευνα του 2024 επισημαίνει την αποτελεσματικότητα των φωτοκαταλυτικών μεθόδων με UV-C για τη μείωση της OTA σε στέμφυλα, προσφέροντας μια υπόσχουσα τεχνολογία για τη βελτίωση της ασφάλειας [27].

Συμπέρασμα

Η σκόνη αποξηραμένων στεμφύλων βιολογικού κόκκινου Αγιωργίτικου σταφυλιού Νεμέας από τον αμπελώνα «Γκέλικος» είναι ένα φυσικό προϊόν πλούσιο σε διατροφικές ίνες, πολυφαινολικές ενώσεις (όπως ανθοκυανίνες και προανθοκυανιδίνες), ακόρεστα λιπαρά οξέα και μέταλλα. Τα πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα ενισχύουν παραπέρα τη θετική της επίδραση στην υγεία, ιδιαίτερα ως αντιφλεγμονώδους παράγοντα. Η προσεκτική συλλογή, αποξήρανση και η εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών εξασφαλίζουν τη βιολογική διαθεσιμότητα των συστατικών και την ασφάλεια του τελικού προϊόντος από την παρουσία μυκοτοξινών, καθιστώντας το ένα πολύτιμο συμπλήρωμα διατροφής στο πλαίσιο της βιώσιμης αξιοποίησης.