Η ξηροστομία  είναι μια κατάσταση, κατά την οποία οι σιελογόνοι αδένες δεν παράγουν σάλιο ή το παράγουν ανεπαρκείς ποσότητες. Η έλλειψη σάλιου παρεμποδίζει την φυσιολογική  κινητικότητα της γλώσσας μέσα στο στόμα και το πάσχον άτομο αισθάνεται να κολλάει η γλώσσα του στη σκληρή υπερώα (ουρανίσκος). Το άτομο με ξηροστομία αδυνατεί να παράγει ήχο, όταν προσπαθήσει να σφυρίξει και δυσκολεύεται να καταπιεί το βλωμό της τροφής του, καθώς η ποσότητα της τροφής που μασάει δεν αναμειγνύεται με σάλιο. Αυτό έχει ως επακόλουθο την ανεπαρκή σίτιση, την απώλεια βάρους, την απίσχναση και σαρκοπενια του ασθενούς.

 Oι ασθενείς με καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου με χαμηλή σκελετική μάζα (σαρκοπενία) βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο  μείωσης του χρόνου επιβίωσής τους χωρίς τη νόσο, αλλά και του χρόνου επιβίωσης μετά τη νόσο[1].

Οι παρενέργειες τις ακτινοθεραπείας, όπως η βλεννογονίτιδα του στοματοφαρυγγολαρυγγικού βλεννογόνου, η δυσφαγία και η ξηροστομία είναι συχνότερες και σοβαρότερες στα άτομα που χορηγείται και χημειοθεραπεία με σισπλατίνη[2].

Επίση λόγω της ξηροστομίας οι ασθενείς  δυσκολεύονται στην  άρθρωση του λόγου και την εκφορά της φωνής. Αυτή η κατάσταση λέγεται ξηροφωνία, καθώς, αφενός δεν υπάρχει επάρκεια σάλιου, αλλά και οι μονήρεις σιελογόνοι αδένες του λάρυγγα παύουν να λειαίνουν τις φωνητικές χορδές, των οποίων αλλάζει η λειτουργία λόγω της ξηρότητας και της αφυδάτωσης[3]

Η ξηροστομία συχνά παρατηρείται καθώς γηράσκει ο οργανισμός. Μπορεί όμως να εκδηλωθεί και ως παρενέργεια μετά από λήψη ορισμένων φαρμάκων. Το σάλιο παίζει κρίσιμο ρόλο στη μάσηση, την κατάποση και την αντίληψη της γεύσης. Οι ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου που λαμβάνουν ακτινοθεραπεία διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης γευστικής δυσλειτουργίας που προκαλείται από την ακτινοβολία. Η δυσλειτουργία της γεύσης μετά από ακτινοθεραπεία είναι συχνή και επηρεάζει αρνητικά τη διατροφική κατάσταση και την ποιότητα ζωής των ασθενών[4].

Επομένως, μια μείωση στην ποσότητα και την ποιότητα του σάλιου (υποσιελόρροια) θα μπορούσε να οδηγήσει σε δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία), μειωμένη πρόσληψη τροφής και κατά συνέπεια την πρόκληση υποσιτισμού. Η επίμονη δυσφαγία είναι μια διαδεδομένη, υποαναγνωρισμένη και υποαναφερόμενη μακροχρόνια επιπλοκή της ακτινοθεραπείας της κεφαλής και τραχήλου, η οποία επί του παρόντος δεν μπορεί να προβλεφθεί με βάση τα χαρακτηριστικά του ασθενούς, του όγκου ή της θεραπείας. Η πνευμονία από εισρόφηση συμβάλλει σημαντικά στη μη σχετιζόμενη με τον καρκίνο θνησιμότητα σε αυτούς τους ασθενείς[5].

Η ξηροστομία που εκδηλώνεται σε ακτινοβολημένους ασθενείς για κάποιο καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου οφείλεται στη κατάργηση ή τη μείωση της παραγωγής σάλιου από τους μείζονες και ελάσσονες  σιελογόνους αδένες, οι οποίοι καταστρέφονται από την ακτινοβολία[6].

Εκτός από τα αντικαρκινικά αποτελέσματα, η ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί βλάβη σε φυσιολογικούς ιστούς που βρίσκονται στις πύλες της ακτινοβολίας. Οι στοματικές επιπλοκές της ακτινοθεραπείας στην περιοχή της κεφαλής και του λαιμού είναι το αποτέλεσμα των βλαβερών επιδράσεων της ακτινοβολίας, π.χ. στους σιελογόνους αδένες, στο στοματικό βλεννογόνο, στα οστά, στην οδοντοφυΐα, στους μασητικούς μυς και στις κροταφογναθικές αρθρώσεις. Οι κλινικές συνέπειες της ακτινοθεραπείας, εκτός από την  βλεννογονίτιδα (επωδυνη φλεγμονή του βλεννογόνου του στόματος, φάρυγγα και λάρυγγα), την υποσιελόρροια, δυσκαταποσία και  απώλεια γεύσης, είναι η οστεοακτινονέκρωση, η  τερηδόνα από ακτινοβολία και ο τρισμός.

Η βλεννογονίτιδα και η απώλεια γεύσης είναι αναστρέψιμες συνέπειες και  συνήθως υποχωρούν πρώιμα μετά την ακτινοβόληση, ενώ η υποσιελόρροια είναι συνήθως μη αναστρέψιμη.

Επιπλέον, ο κίνδυνος ανάπτυξης τερηδόνας από ακτινοβολία και η οστεοακτινονέκρωσης αποτελεί απειλή για όλη τη ζωή. Όλες αυτές οι συνέπειες αποτελούν βαρύ φορτίο για τους ασθενείς και έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τους κατά τη διάρκεια και μετά την ακτινοθεραπεία[7].

Η ξηροστομία και η δυσφαγία συχνά επιμένουν και μετά την υποχώρηση του καρκίνου σε ασθενείς που ακτινοβολήθηκαν με περισσότερα από 60 Gray (Gy)[8].

Συνεπεία των επιπλοκών της ακτινοθεραπείας επηρεάζεται η όρεξη του ασθενούς και η ικανότητά του για πρόσληψη τροφής. Έτσι ο ασθενής υφίσταται υποσιτισμό, δεν προσλαμβάνει θρεπτικά συστατικά και οδγείται σε εξαντλιτική απίσχναση. Η ξηροστομία και η δυσφαγία μειώνουν τη γενική ποιοτική ζωή των ασθενών.  Επιπλέον, η δυσφαγία επηρεάζει τη γενική ποιοτική ζωή των ασθενών εντονότερα, συγκριτικά με την ξηροστομία[9].

Αυτές οι επιπλοκές επηρεάζουν την όρεξη του ασθενούς, τις προτιμήσεις για τρόφιμα και τη διατροφική πρόσληψη. Κατά συνέπεια, αυτά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανεπαρκή πρόσληψη ενέργειας και θρεπτικών συστατικών προκαλώντας υποσιτισμό.

Eίναι σημαντικό να φροντίζoνται ιδιαιτέρως εκείνοι οι ασθενείς  που έχουν χαμηλό δείκτη Karnofsky [Karnofsky performance score], βρίσκονται σε χημειοακτινοβολία ή θα τους χορηγηθεί δόση >60 Gy. O δείκτης Karnofsky  μετρά πόσο καλά ένα άτομο μπορεί να πραγματοποιήσει συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες ενώ ζει με καρκίνο. Παρέχει επίσης μια εκτίμηση των θεραπειών που μπορεί να ανεχθεί ένα άτομο[10].

Ο ρόλος της προφυλακτικής τοποθέτησης ρινογαστρικού σωλήνα  ή χορήγησης παραγόντων όπως η οξική μεγεστρόλη σε τέτοιους ασθενείς θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω. Η οξική μεγεστρόλη (MGA), που πωλείται με την επωνυμία Megace μεταξύ άλλων, είναι ένα προγεστερονοειδές φάρμακο  που χρησιμοποιείται κυρίως ως διεγερτικό της όρεξης σε ασθενείς που πάσχουν από σύνδρομο ανορεξίας/καχεξίας από καρκίνο[11].

Το πόσιμο εναιώρημα αυτού του φαρμάκου μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε ασθενείς με πολύ προχωρημένη νόσο, όπου η λήψη μεγαλύτερης ποσότητας χαπιών μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της συμμόρφωσης του ασθενούς[12].

Έχει βρεθεί ότι η ξηροστομία ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας που σχετίζεται με την απώλεια βάρους σε επιζώντες από καρκίνο μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας[13].

Οι δημογραφικές μεταβλητές, ο όγκος και οι μεταβλητές θεραπείας επηρέασαν την ποιότητα ζωής των ασθενών με καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου, που σχετιζόταν με την υγεία του στόματος έως και 2 χρόνια μετά την ακτινοθεραπεία. Η ξηροστομία είναι η πιο έντονη και παρατεταμένη τοξικότητα της ακτινοθεραπείας που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των επιζησάντων ασθενών με καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου[14].

Ο υποσιτισμός σε καρκινοπαθείς έχει μεγάλο αντίκτυπο στο αποτέλεσμα της θεραπείας, τη διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο, την ποιότητα ζωής, τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.

Γιαυτό ενθαρρύνονται οι ασθενείς  να δοκιμάσουν μια νέα τροφή ή συμπλήρωμα διατροφής τις ημέρες που δεν λαμβάνουν χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία, επειδή μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη ανοχή, ενώ εξετάζονται οι  ασθενείς για να προσδιοριστεί η  διατροφική τους κατάσταση. Παρακολουθούνται  στενά οι αλλαγές στο βάρος, την πρόσληψη τροφής και τα συμπτώματα όπως η ναυτία και ο έμετος και εξασφαλίζεται η συνεργασία με έμπειρο διατροφολόγο καρκινοπαθών[15].

Η συνεχής χρήση υποκατάστατων σάλιου για τουλάχιστον ένα μήνα βελτίωσε τα σημεία και συμπτώματα της ξηροστομίας και ενίσχυσε την ικανότητα κατάποσης.  Το Xerogkelin είναι ένα υποκατάστατο σάλιου, που περιέχει διαιθυλοκυτταρίνη και μπορούν να το χρησιμοποιούν οι ασθενείς με μετακτινική ξηροστομία με ασφάλεια, καθώς ακίνδυνα μπορεί να καταποθεί. Οι ασθενείς με μετακτινική ξηροστομία μπορεί να κάνουν 7-8 ψεκασμούς στη γλώσσα, την υπερώα και τον φάρυγγα. Αφού συγκρατήσουν το Xerogkelin μέσα στο στόμα τους, όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα γίνεται, μπορούν ή να το καταπιούν ή να το φτύσουν. Οι ασθενείς μπορεί να χρησιμοποιούν το Xerogkelin κάθε μία ώρα τις πρώτες μετακτινικές ημέρες. Στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα μπορεί να κάνει στοματοπλύσεις με μια κουταλιά της σούπας βιολογικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Το λάδι συγκρατείται στο στόμα και μετακινείται με κίνήσεις της γουλιάς εμπρός πίσω, όσα περισσότερα λεπτά της ώρας μπορεί ο ασθενής να το συγκρατήσει στο στόμα του και στη συνέχεια το καταπίνει, αργά και σταθερά. Το ελαιόλαδο διαθέτει επουλώτικές ιδιότητες και ανακουφίζουν την ξηροστομία. Επιπλέον ο ασθενής καταπίνοντας το ελαιόλαδο τροφοδοτείται με απαραίτητες θερμίδες. Με αυτή την αγωγή βελτιώνεται η διατροφική κατάσταση του ασθενούς . Έτσι, η ανακούφιση της ξηροστομίας μπορεί να είναι κρίσιμη για την υποστήριξη της διατροφής των ασθενών με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου μετά την ακτινοθεραπεία[16].

Η τρέχουσα διαχείριση των μετακτινικών συμπτωμάτων σε ακτινοβολιθέντες ασθενείς με καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου και ξηροστομία, εκτός από τα παραπάνω  περιλαμβάνει και τη χορήγηση φαρμάκων όπως η σεβιμελίνη ή μηλικό οξύ(malic acid 1%) [τοπικό σιαλαγωγικό σπρέϊ[17].

Μόνο παρηγορητική θεραπεία αυτής της πάθησης είναι διαθέσιμη προς το παρόν. Η ξηροστομία χωρίς θεραπεία μειώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη[18].Οι ασθενείς πρέπει να πίνουν νερό, γουλιά, γουλιά ή εν ανάγκη σταγόνα σταγόνα. Όσες ημέρες είναι αδύνατη η κατάποση τα υγρά χορηγούνται ενδοφλεβίως στάγδην.

Οι συστημικές ανασκοπήσεις κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το λειαντικό  του στοματικού βλεννογόνου (τεχνητό σάλιο ή το λεγόμενο «υποκατάστατο σάλιου») ήταν μια από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την ανακούφιση της ξηροστομίας σε ασθενείς με καρκίνο που έχουν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία[19, 20].

Η ακτινική στοματική βλεννογονίτιδα σχετίζεται με έντονο πόνο, δυσκολία στη λήψη τροφής (δυσκαταποσία), ξηροστομία την  ανάγκη για εντερική ή παρεντερική διατροφή, αυξημένη κατανάλωση οπιοειδών και διακοπές στη θεραπεία του καρκίνου[21].

Οι ακτινοβοληθέντες ασθενείς τις πρώτες μετακτινικές ημέρες πονούν έντονα και η κατάποση για πολλούς είναι σχεδόν αδύνατη. Αν οι ασθενείς αδυνατούν να πιούν νερό ενδείκνυται η ενδοφλέβια στάγδην έγχυση υγρών. Οι ασθενείς πρέπει να προσπαθούν να πίνουν νερό έστω και με το σταγονόμετρο πολλές φορές το εικοσιτετράωρο. Αποφεύγονται τα τοπικά αντισηπτικά διαλύματα που περιέχουν χλωρεξιδίνη ή οινόπνευμα. Ευεργετικά δρα η ενστάλαξη αρκετών σταγόνων βιολογικού εξαιρετικού ελαιολάδου επάνω στη γλώσσα του ασθενούς. Το ελαιόλαδο έχει εξαιρετικές επουλωτικές ιδιότητες και βοηθάει στην ταχύτερη βελτίωση της βλεννογονίτιδας. Επιπλέον συνιστάται στον ασθενή να καταπίνει το ελαιόλαδο, διότι έτσι προσλαμβάνει και θερμίδες.

Στα άτομα που πάσχουν από μετακτινική βλεννογονίτιδα μπορεί να χορηγηθούν φαρμακολογικοί παράγοντες που διεγείρουν τους μουσκαρινικούς υποδοχείς, όπως:

Πιλοκαρπίνη. Πολλές κλινικές δοκιμές έχουν τεκμηριώσει την αποτελεσματικότητα αυτού του αλκαλοειδούς, με δόσεις που κυμαίνονται από 1 έως 15 mg που συνήθως λαμβάνονται τέσσερις φορές την ημέρα. Υπάρχει σημαντική ατομική διαφοροποίηση στην απόκριση των ασθενών, αν και η αποτελεσματικότητα είναι συνήθως δυνατή, αν έχουν διατηρηθεί μερικοί ακέραιοι σιελογόνοι αδένες, ώστε να προαχθεί η σιελόρροια  χωρίς σημαντικές παρενέργειες[22].

Βεθανεκόλη: Η βεθανεχόλη είναι σιαλαγωγό φάρμακο που προκαλεί μικρή βελτίωση της παραγωγής σιέλου, αρκεί να έχουν απομείνει άθικτοι μερικοί σιελογόνοι αδένες.  Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες της πιλοκαρπίνης και βεθανεκόλης  ήταν μικρές και περιελάμβαναν συχνουρία, ζάλη και αυξημένη εφίδρωση[23].

Σεβιμελίνη:  Το σεβιμελίνη είναι ένας από του στόματος χορηγούμενος αγωνιστής μουσκαρινικών υποδοχέων (χολινεργικός αγωνιστής) που ενδείκνυται για τη θεραπεία των συμπτωμάτων ξηροστομίας[24].

Είναι σχεδόν αδύνατο τα παραπάνω φάρμακα  να αναπαράγουν όλες τις λειτουργικές και αισθητηριακές πτυχές του φυσικού σάλιου. Τα διεγερτικά του σάλιου είναι μια καλύτερη θεραπευτική επιλογή από τα υποκατάστατα σάλιου, καθώς τα πρώτα προκαλούν την έκκριση φυσικού σάλιου από άθικτους αδένες. Συνήθως, αυτοί είναι οι ελάσσονες ή δευτερεύοντες σιελογόνοι αδένες. Ωστόσο, οι ασθενείς που λαμβάνουν χολινεργικούς παράγοντες παρουσιάζουν συστηματικά παρενέργειες που σχετίζονται με τη φαρμακολογία, όπως εφίδρωση, υπερβολική δακρύρροια και ενοχλήσεις του γαστρεντερικού σωλήνα[25].

Τα διεγερτικά σάλιου (π.χ. τσίχλες χωρίς ζάχαρη, μη όξινες), τοπικά λιπαντικά και υποκατάστατα σάλιου συνιστώνται ιδιαίτερα όταν είναι ακόμα δυνατό να αυξηθεί ο ρυθμός ροής του σάλιου για την ανακούφιση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την ξηροστομία, αν και τα μακροπρόθεσμα οφέλη είναι ακόμα αβέβαια.

Ο βελονισμός έχει επίσης δοκιμαστεί τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά την ακτινοθεραπεία σε ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου και ενώ υπάρχουν λίγες ενδείξεις ότι αυτή η παρέμβαση μπορεί να αυξήσει τον ρυθμό ροής του σάλιου, ορισμένοι ασθενείς έχουν παρουσιάσει βελτίωση στα συμπτώματα που σχετίζονται με τη ξηροστομία. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να κριθεί εάν ο βελονισμός είναι ασφαλής και εάν είναι αποτελεσματικός στην πρόληψη ή τη θεραπεία της ξηροστομίας που προκαλείται από την ακτινοβολία. Απομένει να γίνει σημαντική έρευνα προτού μπορεί να προταθεί ο βελονισμός για χρήση ρουτίνας σε ξηροστομία που προκαλείται από ακτινοβολία[26, 27].

Θετική η θεραπευτική αποτελεσματικότητα του υπερβαρικού οξυγόνου στους ακτινοβολημένους ασθενείς με στοματοβλεννογονίτιδα και ξηροστομία

Θάλαμος θεραπείας με υπερβαρικό οξυγόνο

Συνεδρίες υπερβαρικού οξυγόνου: Η ακτινοθεραπεία προκαλεί ένα υποξικό, υποκυτταρικό και υποαγγειακό περιβάλλον που οδηγεί σε τραυματισμό στον περιβάλλοντα φυσιολογικό ιστό, τόσο οξύ, όσο και χρόνιο, που κυμαίνεται από ξηροστομία έως οστεοραδιονέκρωση. Αυτές οι παρενέργειες είναι εξουθενωτικές και επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής σε αυτούς τους ασθενείς. Η θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο (HBO) χρησιμοποιείται κλινικά για την πρόληψη ή τη θεραπεία αυτών των ανεπιθύμητων ενεργειών, ενισχύοντας την πίεση για τη μεταφορά οξυγόνου μέσω του πλάσματος του αίματος στους μη καρκινικούς ιστούς που έχουν υποστεί ακτινική βλάβη, προκαλώντας την αναγέννησή τους[28].

Η διεθνής εμπειρία, αλλά και η εμπειρία των συγγραφέων του παρόντος άρθρου  υποστηρίζει την αυξανόμενη κλινική απόδειξη ότι το υπερβαρικό οξυγόνο είναι μια αποτελεσματική συμπληρωματική θεραπεία για τη θεραπεία των επιπλοκών της ακτινοβολίας στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου. Τόσον η βλεννογονίτιδα, όσο και οι λοιπές επιπλοκές της ακτινοβολήσης ασθενών με καρκίνο σε κάποια περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου μπορεί να προληφθούν ή  να θεραπευθούν, εφόσον εκδηλωθού, αν οι ασθενείς μετά από κάθε συνεδρία ακτινοθεραπείας κάνουν συνεδρία με υπερβαρικό οξυγόνο σε ειδικό θάλαμο. Επίσης οι σοβαρές παρενέργειας της ακτινοθεραπείας μπορεί να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά θεραπευτικά με ορισμένο αριθμό συνδριών υπερβαρικού οξυγόνου[29].

Η χρήση υπερβαρικού οξυγόνου για παιδιά με επιπλοκές των οστών και των μαλακών ιστών που προκαλούνται από την ακτινοβολία είναι ασφαλής και έχει ως αποτέλεσμα λίγες σημαντικές ανεπιθύμητες παρενέργειες. Το υπερβαρικό οξυγόνο είναι ένα δυνητικά πολύτιμο εργαλείο, τόσο για την πρόληψη, όσο και για τη θεραπεία των επιπλοκών που σχετίζονται με την ακτινοβολία[30].

Εφαρμογή λεπτομερούς στοματικής υγιεινής από τους ακτινοβοληθέντες  ασθενείς

• Διατήρηση ορθής υγιεινής του στόματος, που προάγει την ανακούφιση, ενισχύει τη γεύση και διεγείρει την όρεξη.Ένα βασικό πρόγραμμα στοματικής φροντίδας περιλαμβάνει τον ήπιο βούρτσισμα των δοντιών με μαλακή βούρτσα και μη ερεθιστική οδοντόκρεμα, πρί και βράδυ, τον καθαρισμό των μεσοδόντιων διαστημάτων με οδοντικό νήμα και ξέπλυμα του στόματος με κρύο νερό. Οι ασθενείς με μετακτινική ξηροστομί
• α πρέπει να τηρούν προσεκτικά  τη σωστή στοματική υγιεινή μέσω τακτικού καθαρισμού των δοντιών. Αυτή η πρακτική χρησιμεύει στον μετριασμό του κινδύνου πιθανών λοιμώξεων, όπως η στοματική καντιντίαση, και στη διατήρηση της υψηλότερης δυνατής καλής ποιότητας ζωής.
• Η στοματική καντιντίαση μπορεί να προληφθεί, αν μετά το βούρτσισμα και τον καθαρισμό των δοντιών γίνονται στοματοπλύσεις με το διάλυμα Evosmin, που δεν περιέχει οινόπνευμα, αλλά αλλόη αγνή, εκχύλισμα νεραντζιάς και έλαι Γκολθέριας. Ένα κουταλάκι του γλυκού τοποθετείται στο στόμα, γίνονται στοματοπλύσεις και γαργαρισμοί πρωί, μεσημέρι και βράδυ για ένα μήνα. Αν εκδηλωθεί στοματική καντιντίαση γίνεται τοπική θεραπεία με στοματικό διάλυμα μυκοστατίνης τρεις φορές την ημέρα και στα ενδιάμεσα στοματοπλύσεις με Evosmin.
• Ακολουθεί ελαιοστοματοκάθαρση. Μια κουταλιά της σούπας βιολογικού εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου διατηρείται μέσα στο στόμα και μετακινείται εμπρός-πίσω επί πέντε λεπτά της ώρας. Αν μπορεί ο ασθενής το καταπίνει. Η ελαιοστοματοκάθαρση μπορεί να γίνεται 3-4 φορές ημερησίως. Mε την στοματοελαιοκάθαρση απομακρύνονται τα παθογόνα μικρόβια από το στόμα, διότι είναι λιπόφιλα.
• Ενθαρύνεται ο ασθενείς να κάνει στοματοπλύσεις και γαργάρες με διάλυμα σόδας του φαγητού (1/2 κουταλάκι μαγειρικής σόδας που αραιώνεται σε δύο κύπελλα νερού), πριν και μετά τα γεύματα.
• Η κακοσμία του στόματος και η προαγωγή της επούλωσης αντιμετωπίζεται με  στοματοπλύσεις με το διάλυμα αιθερίων ελαίων Gelefzin. Αραιώνονται 4 σταγόνες σε ¾ του ποτηριού με κρύο νερό και γίνονται στοματοπλύσεις και γαργάρες που τελικά φτύνονται, τρείς φορές την ημέρα.

Διατροφικές οδηγίες για άτομα με βλεννογονίτιδα και ξηροστομία  μετά από ακτινοθεραπεία.

• Η διατροφική συμβουλευτική είναι μια άλλη σημαντική πηγή που πρέπει να παρέχεται σε αυτούς τους ασθενείς. Με βάση την καθημερινή ζωή και τις γνώσεις από προηγούμενα δημοσιευμένα έργα μερικές θεμελιώδεις προτάσεις μπορούν να προσφερθούν στους ασθενείς, εστιάζοντας στην εισαγωγή διαφορετικών γεύσεων όπως το μαρινάρισμα κρέατος, πουλερικών ή ψαριών ή το μαγείρεμά τους σε φυσικά γλυκούς χυμούς, αύξηση της χρήσης μπαχαρικών, βοτάνων και μπαχαρικών, προτιμώντας φρέσκα λαχανικά (επίσης σε συνδυασμό με νόστιμα ντρέσινγκ) ή χυμούς φρούτων χωρίς να παραμελείται η σημασία των τακτικών και μικρών γουλιών υγρών. Επιπλέον, είναι προτιμότερο στα βραστά ή στον ατμό μαγειρευμένα φαγητά να προστίθεται αλάτι.

  Επειδή η παραγωγή γαστρικού οξέος αυξάνει την έκκριση σάλιου, δεν θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι οι όξινες τροφές μπορεί να είναι ευεργετικές για τους ασθενείς με μερική ξηροστομία, σε αντίθεση με την ολική ξηροστομία όπου μπορούν να αποφευχθούν τα όξινα τρόφιμα.

  Αντίθετα, ορισμένες προτάσεις μπορεί να είναι ακατάλληλες. Αυτά περιλαμβάνουν τσιπς/κύβους πάγου, που προσφέρουν μόνο σύντομη και ανεπαρκή ανακούφιση, διαλύματα γλυκερίνης που μπορούν να έχουν ξηραντική επίδραση στο στόμα, όξινα προϊόντα όπως διαλύματα λεμονιού και κομμάτια ανανά, που μπορεί να εντείνουν τη στοματική δυσφορία και να συμβάλλουν στην οδοντική αφαλάτωση, γλυκά και καραμέλες, διότι συμβάλουν στην πρόκληση  τερηδόνας.

  Αποφεύγονται γνωστές ερεθιστικές ουσίες, όπως: Όξινες τροφές ή υγρά, καυτερά τρόφιμα και μπαχαρικά, αλμυρά και πολύ γλυκά τρόφιμα, ξηρές τροφές, καπνός, οινόπνευμα, αλκοολούχες στοματοπλύσεις, αλκοολούχα ροφήματα ή αλκοολούχα συμπληρώματα και βιταμίνες.

• Χρησιμοποιούνται τα παυσίπονα που έχει υποδείξει ο θεράπων ιατρός και συνιστάται η συχνή λήψη νερού, χλιαρού ή κρύου γάλακτος ή γαλακτούχα ροφήματα, μη όξινων φρουτοχυμών (αν είναι δυνατόν αραιωμένων), κρεμόσουπες, χλιαρός πρωτεινούχος ζωμός οστών ποδιού μοσχαριού (bone broth).
• Χορήγηση τροφίμων και φαγητού που έχουν περαστεί σε αναδευτήρα (μίξερ), πολτοποιημένων τροφίμων, παιδικών τροφών, κρεμών ή άλλων ρευστοποιημένων τροφίμων.
• Αν αποφασιστεί η λήψη ψωμιού ή μπισκότων, αυτά πρώτα να βυθίζονται σε νερό.
• Συνιστάται η λήψη συχνών, μικρών πρωτεινούχων ενεργειακών γευμάτων και ροφημάτων (παγωτά).
• Κάλυψη των αναγκών του οργανισμού με απαραίτητα ιχνοστοιχεία (σίδηρος, ψευδάργυρος, μαγνήσιο, σελήνιο, κλπ). Αν αυτά φέςρονται σε υγρή μορφή είναι εύλπτα. Αν φέρονται σε κάψουλες, ανοίγονται οι κάψουλες και το περιεχόμενό τους αναμειγνύεται με κάποια πολτοποιμένη τροφή. Επιλέγονται ώριμα φρούτα που πολτοποιούνται εύκολα (π.χ. ώριμες μπανάνες), ρευστοποιημένες κομπόστες.
• Εξατομίκευση του ρευστοποιημένου γεύματος του κάθε ασθενούς, που μπορεί να το προσλαμβάνει, όπως καο τα υγρά χησιμοποιώντας καλαμάκι.
• Ενίσχυση του διαιτολογίου με ελαιόλαδο ή φρέσκο βούτυρο σε λογικές ποσότητες.
• Μετά από κάθε γεύμα ακολουθεί προσεκτικός καθαρισμός του στόματος και των δοντιών, όπως περιγράφηκε πιο πάνω.
• Αφού φάει ο ασθενής και η ξηροστομία συνεχίζει να τον ενοχλεί μπορεί να χρησιμοποιήσει τους ψεκασμούς του Xerogkelin όσες φορές την ημέρα επιθυμεί.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Enes Erul , Deniz Can Guven, Mehmet Ruhi Onur , Gozde Yazici, Sercan Aksoy. Role of sarcopenia on survival and treatment-related toxicity in head and neck cancer: a narrative review of current evidence and future perspectives. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2023 Aug;280(8):3541-3556.

2.Sébastien Thureau, Lucie Lebret, Justine Lequesne, Marine Cabourg, Simon Dandoy, Céline Gouley, Laureline Lefebvre, Romain Mallet, Sorina-Dana Mihailescu, Cristian Moldovan, Olivier Rigal, Ovidiu Veresezan, Romain Modzewelski, Florian Clatot. Prospective Evaluation of Sarcopenia in Head and Neck Cancer Patients Treated with Radiotherapy or Radiochemotherapy. Cancers (Basel). 2021 Feb 11;13(4):753.

3.Zou ZF, Chen W, Li W, Yuan K. Impact of Vocal Fold Dehydration on Vocal Function and Its Treatment. Curr Med Sci. 2019 Apr;39(2):310-316.

4.Lucinda Gunn , James Gilbert, Pablo Nenclares , Heba Soliman, Kate Newbold, Shree Bhide, Kee Howe Wong, Kevin Harrington, Chris Nutting. Taste dysfunction following radiotherapy to the head and neck: A systematic review. Radiother Oncol. 2021 Apr:157:130-140.

5.M M Szczesniak, J Maclean, T Zhang, P H Graham, I J Cook. Persistent dysphagia after head and neck radiotherapy: a common and under-reported complication with significant effect on non-cancer-related mortality.  Clin Oncol (R Coll Radiol). 2014 Nov;26(11):697-703.

6.H Kagami , S Wang, B Hai. Restoring the function of salivary glands. Oral Dis. 2008 Jan;14(1):15-24.

7.A Vissink , J Jansma, F K L Spijkervet, F R Burlage, R P Coppes. Oral sequelae of head and neck radiotherapy. Crit Rev Oral Biol Med. 2003;14(3):199-212.

8.Sumalee Nuchit, Aroonwan Lam-ubol, Wannaporn Paemuang, Sineepat Talungchit, Orapin Chokchaitam, On-ong Mungkung, Tippawan Pongcharoen, and Dunyaporn Trachootham. Alleviation of dry mouth by saliva substitutes improved swallowing ability and clinical nutritional status of post-radiotherapy head and neck cancer patients: a randomized controlled trial.Support Care Cancer. 2020; 28(6): 2817–2828.

9.Bram L T Ramaekers,  Manuela A Joore, Janneke P C Grutters, Piet van den Ende, Jos de Jong, Ruud Houben, Philippe Lambin, Miranda Christianen, Ivo Beetz, Madelon Pijls-Johannesma, Johannes A Langendijk. The impact of late treatment-toxicity on generic health-related quality of life in head and neck cancer patients after radiotherapy. Oral Oncol. 2011 Aug;47(8):768-74.

10.Kelly CM, Shahrokni A. Moving beyond Karnofsky and ECOG Performance Status assessments with new technologies. J Oncol. 2016;2016:6186543.

11.Vicente Ruiz-García , Eduardo López-Briz, Rafael Carbonell-Sanchis, Sylvia Bort-Martí,  José Luis Gonzálvez-Perales  Megestrol acetate for cachexia-anorexia syndrome. A systematic review. J Cachexia Sarcopenia Muscle. 2018 Jun;9(3):444-452.

12.M Tomíska, M Tomisková, F Salajka, Z Adam, J Vorlícek Palliative treatment of cancer anorexia with oral suspension of megestrol acetate. Neoplasma. 2003;50(3):227-33.

13Cartmill B, Cornwell P, Ward E, Davidson W, Porceddu S. Long-term functional outcomes and patient perspective following altered fractionation radiotherapy with concomitant boost for oropharyngeal cancer. Dysphagia. 2012;27:481–490.

14.Lauren L Patton, Erika S Helgeson, Michael T Brennan, Nathaniel S Treister, Thomas P Sollecito, Brian L Schmidt, Alexander Lin, Bhishamjit S Chera, Rajesh V Lalla. Oral health-related quality of life after radiation therapy for head and neck cancer: the OraRad study. Support Care Cancer. 2023 Apr 20;31(5):286.

15.S Capra, M Ferguson, K Ried. Cancer: impact of nutrition intervention outcome–nutrition issues for patients. Nutrition. 2001 Sep;17(9):769-72.

16.Nuchit S, Lam-Ubol A, Paemuang W, Talungchit S, Chokchaitam O, Mungkung OO, Pongcharoen T, Trachootham D. Alleviation of dry mouth by saliva substitutes improved swallowing ability and clinical nutritional status of post-radiotherapy head and neck cancer patients: a randomized controlled trial. Support Care Cancer. 2020 Jun;28(6):2817-2828.

17.Liu G, Qiu X, Tan X, Miao R, Tian W, Jing W. Efficacy of a 1% malic acid spray for xerostomia treatment: A systematic review and meta-analysis. Oral Dis. 2023 Apr;29(3):862-872.

18.Marta Tanasiewicz, Tomasz Hildebrandt, Izabela Obersztyn. Xerostomia of Various Etiologies: A Review of the Literature. Exp Med. 2016 Jan-Feb;25(1):199-206.

19.Hahnel S, Behr M, Handel G, Bürgers R. Saliva substitutes for the treatment of radiation-induced xerostomia—a review. Support Care Cancer. 2009;17:1331–1343.

20Jensen SB, Pedersen AM, Vissink A, Andersen E, Brown CG, Davies AN, Dutilh J, Fulton JS, Jankovic L, Lopes NN, Mello AL, Muniz LV, Murdoch-Kinch CA, Nair RG, Napeñas JJ, Nogueira-Rodrigues A, Saunders D, Stirling B, von Bültzingslöwen I, Weikel DS, Elting LS, Spijkervet FK, Brennan MT, Salivary Gland Hypofunction/Xerostomia Section. Oral Care Study Group. Multinational Association of Supportive Care in Cancer (MASCC)/International Society of Oral Oncology (ISOO) A systematic review of salivary gland hypofunction and xerostomia induced by cancer therapies: management strategies and economic impact. Support Care Cancer. 2010;18(8):1061–1079.

21.Elad S, Cheng KKF, Lalla RV, Yarom N, Hong C, Logan RM, Bowen J, Gibson R, Saunders DP, Zadik Y, Ariyawardana A, Correa ME, Ranna V, Bossi P; Mucositis Guidelines Leadership Group of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer and International Society of Oral Oncology (MASCC/ISOO). MASCC/ISOO clinical practice guidelines for the management of mucositis secondary to cancer therapy. Cancer. 2020 Oct 1;126(19):4423-4431

22.Ferguson MM. Pilocarpine and other cholinergic drugs in the management of salivary gland dysfunction. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1993 Feb;75(2):186-91.

23.Evaluation of Singh R, Singh R, Singh S, Sinha RI, Kulkarni G, Jois HS. Efficacy of Pilocarpine and Bethanechol in Xerostomic Denture Wearers. J Pharm Bioallied Sci. 2020 Aug;12(Suppl 1):S378-S381.24.Juliane Weber, Gillian M Keating. Cevimeline. Drugs. 2008;68(12):1691-8.

25.Malallah OS, Garcia CMA, Proctor GB, Forbes B, Royall PG.Buccal drug delivery technologies for patient-centred treatment of radiation-induced xerostomia (dry mouth). Int J Pharm. 2018 Apr 25;541(1-2):157-166.

26.Liping Zhuang, Zongguo Yang, Xiantao Zeng, Xiaoyan Zhua, Zhen Chen, Luming Liu, Zhiqiang Meng. The preventive and therapeutic effect of acupuncture for radiation-induced xerostomia in patients with head and neck cancer: a systematic review. Integr Cancer Ther. 2013 May;12(3):197-205.

27.Jutta Hubner, Jennifer Dorfler, Maren Freuding, Christopher Zaiser, Jens Buntzel, Christian Keinki , Lukas Käsmann.Methodological Review: Summary of Findings for Acupuncture as Treatment for Cancer Therapy-induced Xerostomia In Vivo. 2022 Nov-Dec;36(6):2579-2597.

28.Spiegelberg L, Djasim UM, van Neck HW, Wolvius EB, van der Wal KG.Hyperbaric oxygen therapy in the management of radiation-induced injury in the head and neck region: a review of the literature. J Oral Maxillofac Surg. 2010 Aug;68(8):1732-9.

29.Narozny W, Sicko Z, Kot J, Stankiewicz C, Przewozny T, Kuczkowski J.Hyperbaric oxygen therapy in the treatment of complications of irradiation in head and neck area. Undersea Hyperb Med. 2005 Mar-Apr;32(2):103-10.

30Ashamalla HL, Thom SR, Goldwein JW.Hyperbaric oxygen therapy for the treatment of radiation-induced sequelae in children. The University of Pennsylvania experience. Cancer. 1996 Jun 1;77(11):2407-12.