Σύνδρομο κενής μύτης©

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD), Αικατερίνη Γκέλη (MD, Radiologist), Παναγιώτης Κόλλιας (MD, ORL0, Prof. Med Βίκτωρ Βιτάλ (MD, ORL, Prof. ORL), Prof. Dr Med. Χρυυσάνθη Καραπάντζου(MD, ORL, PhD, Ass. Prof) , Δρ Κωνσταντίνος Αποστολόπουλος (MD, ORL, DDS, PhD)

Το σύνδρομο κενής μύτης είναι κυρίως ένα μεταχειρουργικό φαινόμενο που μπορεί να παρατηρηθεί μετά από ολική ή σχεδόν ολική κογχεκτομή, κατά την οποία αφαιρείται η κάτω ρινική κόγχη ή μεγάλο μέρος της.

Η κάτω ρινική κόγχη, φυσιολογικά, καταλαμβάνει σημαντικό χώρο μέσα στη ρινική κοιλότητα. Αν αφαιρεθεί η κάτω ρινική κόγχη ή αν καταστραφεί ένα μεγάλο τμήμα της, αφενός τροποποιείται η φυσιολογική ροή του εισπνεόμενου αέρα στον κάτω και μέσο ρινικό πόρο, και αφετέρου διαταράσσεται η κλιματιστική ικανότητα του ρινικού βλεννογόνου. Δηλαδή διαταράσσεται η ικανότητα του ρινικού βλεννογόνου να θερμαίνει και υγραίνει τον εισπνεόμενο αέρα.

Ο όρος σύνδρομο κενής μύτης διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Kern και Stenkvist το 1994 προκειμένου να περιγράψουν αυτή την επίκτητη ιατρογενή κατάσταση [1].

Είναι γνωστόν ότι, ο απαραίτητος ο εισπνεόμενος αέρα που καταλήγει στους πνεύμονες, στους οποίους μεταφέρει το οξυγόνο, πρέπει να έχει την κατάλληλη υγρασία.

Η λειτουργία της μύτης εκπληρώνει αυτό το γεγονός, θερμαίνοντας τον εισπνεόμενο αέρα, μόλις λίγο πιο κάτω από τη φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος, ενώ αυξάνει την υγρασία του, στο επίπεδο του κορεσμού 95%, κατά τη στιγμή που έχει φτάσει ο αέρας στο φάρυγγα.

Κατά τη διάρκεια της εισπνοής η σχετική υγρασία στον φάρυγγα, για τα άτομα που φυσιολογικά αναπνέουν από τη μύτη φτάνει το 95%, ενώ στα άτομα που αναπνέουν από το στόμα φτάνει στο 75% [2].

Απαιτούνται απλές γνώσεις φυσικής για να γίνει κατανοητό ότι, μια ευρύτερη επιφάνεια του ρινικού βλεννογόνου θα θερμάνει και υγράνει ταχύτερα τον εισπνεόμενο αέρα με μια γρήγορη εισπνοή, παρά μια μικρότερη και περιορισμένη επιφάνεια.

Αυτό όμως δεν είναι δυνατόν να συμβεί στις περιπτώσεις εκείνες που χειρουργικά έχει περιοριστεί η επιφάνεια του ρινικού βλεννογόνου. Αν λοιπόν ο εισπνεόμενος αέρας που καταλήγει στους πνεύμονες δεν έχει επίπεδο σχετικής υγρασίας 95% δεν είναι φυσιολογικός.

Φυσιολογικά, κατά τη διάρκεια της εισπνοής προκαλείται μια σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας μέσα στην πρόσθια μοίρα, στο επίπεδο της ρινικής βαλβίδας.

Η θερμοκρασία του εισπνεόμενου αέρα αυξάνει σχεδόν συγχρόνως με την ενδορρινική υγρασία.
Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της επιφάνειας του ρινικού βλεννογόνου και του αέρα είναι η αναγκαία απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία της απαραίτητης αποτελεσματικής θερμοκρασίας και υγρασίας του εισπνεόμενου αέρα.

Επίπλέον, η περιοχή της ρινικής βαλβίδας, περιλαμβανομένης και της προσθίας κεφαλής της κάτω ρινικής κόγχης παίζουν κρίσιμο ρόλο στον κλιματισμό του ρινικού αέρα.

Συνεπώς είναι πολύ κακή ιδέα ο αποκεφαλισμός ή η εκτομή της κεφαλής της κάτω ρινικής κόγχης, στις διάφορες ρινολογικές χειρουργικές επεμβάσεις [3].

Διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης

Η διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης τίθεται με τη λήψη του ιστορικού, τη ρινολογική ενδοσκοπική εξέταση, τη χρησιμοποίηση του ερωτηματολογίου ENS6Q, που περιγράφεται πιο κάτω και την αξονική τομογραφία του σπλαγχνικού κρανίου.

Οι πάσχοντες παραπονούνται για την παρουσία παράδοξου αισθήματος ρινικής απόφραξης (μπούκωμα), παρά το γεγονός ότι αντικειμενικά είναι ορθάνοιχτη η ανώτερη αεροφόρα οδός τους [4].

Οι ασθενείς αναφέρουν επίσης και άλλα συμπτώματα, όπως η δύσπνοια, το χρόνιο συναίσθημα ξηρότητας της μύτης, του ρινοφάρυγγα και του φάρυγγα, πόνος στη μύτη ή στο πρόσωπο, κεφαλαλγίες, συλλογή κρουστών μέσα στη μύτη, υποσμία, νευρικότητα, παρατεταμένο άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές της συγκέντρωσης, διαταραχές του ύπνου [5, 6].

Διαφορική διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης γίνεται από την πρωτοπαθή ατροφική ρινίτιδα. Η πρωτοπαθής ατροφική ρινίτιδα και το σύνδρομο κενής μύτης παρουσιάζουν παρόμοια συμπτώματα και ίδια ενδοσκοπικά και απεικονιστικά ευρήματα.

Η διάγνωση της ατροφικής ρινίτιδας πρέπει να διαγιγνώσκεται, τόσο από τους ωτορινολαρυγγολόγους, όσο και από τους ακτινολόγους.

Η διάκριση μεταξύ της πρωτοπαθούς ατροφικής ρινίτιδας και των διάφορων μορφών δευτερογενούς ατροφικής ρινίτιδας δεν είναι μόνο ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος, αλλά έχει θεραπευτική και προγνωστική σημασία.

Ιστοπαθολογία του συνδρόμου κενής μύτης

Ο Ching-Lung Wu (2021) και οι συνεργάτες μελέτησαν τα ιστοπαθολογικά χαρακτηριστικά δεκαεπτά ασθενών με σύνδρομο κενής μύτης και έξι ασθενών, που χρησιμοποιήθηκαν ως μάρτυρες.

Οι ασθενείς με σύνδρομο κενής μύτης παρουσίασαν σημαντικά περισσότερη μεταπλασία του πλακώδους επιθηλίου και υψηλότερη συχνότητα υποβλεννογόνιας ίνωσης και χαμηλότερη βαθμολογία αριθμού υποβλεννογόνιων αδένων.

Επιπλέον βρέθηκε στους ασθενείς με σύνδρομο κενής μύτης μια μοναδική ιστολογική αλλαγή που ονομάζεται μεταπλασία των κυπελλοειδών κυττάρων. Το αναπνευστικά επιθήλιο του συνδρόμου κενής μύτης ήταν ως επί το πλείστον ανέπαφο και με διατήρηση των κροσσωτών και των κυπελοειδών κυττάρων.

Η ομάδα του συνδρόμου κενής μύτης είχε σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο έκφρασης του TRPM8 [7] μείωση της βιολογικής δραστηριότητας των θερμοϋποδοχέων, που συμβάλλουν στην πρόκληση των κλινικών συμπτωμάτων.

Το TRPM8 είναι ένας μη εκλεκτικός κατιοντικός δίαυλος που ελέγχει την ομοιοστασία των ιόντων του Ca²⁺ . Το σήμα διεξάγεται από πρωτογενείς προσαγωγούς νευρικές ίνες (τύπου C- και Α-δέλτα), που τελικά οδηγούν στην αίσθηση του ψυχρού και του ψυχρού πόνου.

Η πρωτεΐνη TRPM8 εκφράζεται σε αισθητήριους νευρώνες και ενεργοποιείται από ψυχρές θερμοκρασίες και ψυκτικούς παράγοντες, όπως η μινθόλη και η ισιλίνη (icilin) [18].

Συνοπτικά, ο ρινικός βλεννογόνος του συνδρόμου κενής μύτης παρουσίασε κάποια αναδιαμόρφωση των αεραγωγών και μείωση της βιολογικής δραστηριότητας των θερμοϋποδοχέων, που συμβάλλουν στην πρόκληση των κλινικών συμπτωμάτων.

Η διακριτή ιστολογία του συνδρόμου κενής μύτης περιελάμβανε διατήρηση του αναπνευστικού επιθηλίου και μεταπλασία των κυπελοειδών κυττάρων, συνοδευόμενα με χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτά της ατροφικής ρινίτιδας.

Η βιοψία του κατάλοιπου της κάτω ρινικής κόγχης μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης [7].

Αντικειμενική κλινική διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης

Για την αντικειμενική διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης χρησιμοποιείται το επικυρωμένο ερωτηματολόγιο ENS6Q που παρατίθεται πιο κάτω.

Συμπτώματα	Κανένα σύμπτωμα ή πρόβλημα	Πολύ ήπια	Ήπια	Μέτρια	Σοβαρά	Εξαιρετικά σοβαρά
Ξηρότητα μύτης	0	1	2	3	4	5
Αίσθηση ελαττωμένης ροής αέρα από τη μύτη (Δεν αισθάνομαι ότι περνάει αέρας από τη μύτη μου)	0	1	2	3	4	5
Ασφυξία	0	1	2	3	4	5
Αισθάνομαι πολύ ανοιχτή τη μύτη		1	2	3	4	5
Έχει κρούστες η μύτη μου	0	1	2	3	4	5
Με ‘’καιει΄΄ η μύτη μου	0	1	2	3	4	5
Εξάστηλο Ερωτηματολόγια διάγνωσης του συνδρόμου κενής μύτης [ ENS6Q = EmptyNoseSyndrome 6-itemQuestionnaire]

Εκτός από το ερωτηματολόγιο ΕΝS6Q η διάγνωση του συνδρόμου κενής μύτης μπορεί να τεθεί με τη δοκιμασία τολυπίου βάμβακος [9].

Η δοκιμασία αυτή επιτυγχάνεται, τοποθετώντας ένα τολύπιο στεγνού βαμβακιού μέσα στη ρινική θαλάμη στην περιοχή του κάτω και έξω ρινικού τοιχώματος του κάτω ρινικού πόρου, υποκαθιστώντας έτσι με τον όγκο του την κάτω ρινική κόγχη. Στη δοκιμασία τοποθέτησης βύσματος βάμβακος στον κάτω ρινικό πόρο γίνεται ανακατανομή του στροβίλου του εισπνεόμενου αέρα, πράγμα, που ανακουφίζει τον ασθενή [10].

Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλοί ασθενείς με το σύνδρομο της κενής μύτης αναφέρουν βελτίωση της ρινικής αναπνοής τους μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας, κατά την παραμονή τους στο εξεταστήριο.

Η βελτίωση αυτή γενικά αποδίδεται στην αποκατάσταση της ρινικής αντίστασης και την αποκατάσταση της ροής του ρεύματος του αέρα, εξ αιτίας της κατάληψης του κενού από το τολύπιο του βάμβακος.

Αν οι ασθενείς έχουν ένα σκορ >7-βαθμών μείωσης στο ερωτηματολόγιο ENS6Q, αυτοί οι ασθενείς θεωρούνται κατάλληλοι υποψήφιοι , για να τους τοποθετηθεί εμφύτευμα χόνδρου ή κάποιου βιοϋλικού στον κάτω ρινικό πόρο.

Φαίνεται ότι η εισαγωγή του βύσματος βάμβακος στον κάτω ρινικό πόρο αλλάζει τη χαρακτηριστική πορεία της ροής του αέρα μέσα από τη μύτη που δημιουργήθηκε εξ αιτίας της υπερβολικής αφαίρεσης κογχικού ιστού και μπορεί να την επαναφέρει στο φυσιολογικό [11, 12].

Αντιμετώπιση του συνδρόμου κενής μύτης

Οι ασθενείς με σύνδρομο κενής μύτης αντιμετωπίζουν σημαντική δυσφορία στην καθημερινή τους ζωή και αναζητούν απεγνωσμένα τρόπο θεραπείας.

Τα συμπτώματα της ξηρότητας του ρινικού βλεννογόνου, το αίσθημα καύσου και η πληρότητα των ρινικών θαλαμών με κρούστες αντιμετωπίζονται με συχνές, καθημερινά ρινοπλύσεις με υπέρτονο διάλυμα φυσιολογικού ορού με ουδέτερο pH [Osmoclean hypertonic nasal spray]. Προσόν του Οsmoclean είναι ότι έχει ουδέτερο pH και δεν τσούζει.

Εφαρμόζονται 3 ψεκασμοί στο κάθε ρουθούνι, όσες φορές, κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας, το έχει ανάγκη ο ασθενής.

Αμέσως μετά τις ρινοπλύσεις και τον καθαρισμό της μύτης γίνονται ψεκασμοί με το διάλυμα σησαμελαίου, μαστιχελαίου και βιταμίνης Ε [Rhinosisam nasal spray].

Γίνονται 3 ψεκασμοί στο κάθε ρουθούνι τρεις φορές, την ημέρα, καθημερινά. Το σησαμέλαιο ανακουφίζει την ξηρότητα του ρινικού βλεννογόνου και του ρινοφάρυγγα, διότι είναι μαλακτικό, μαλακώνει τις κρούστες και έτσι διευκολύνεται η απομάκρυνσή τους με τις ρινοπλύσεις του Οsmoclean hypertonic nasal spray.

To μαστιχέλαιο εκτός από μαλακτικό είναι και βακτηριοκτόνο και αποτρέπει την ανάπτυξη τοπικής ρινικής λοίμωξης.

Η βιταμίνη Ε είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό ελαιώδες συστατικό του Rhinosisam nasal spray. Η συνδυασμένη δράση των συστατικών του Rhinosisam nasal spray συμβάλουν στην ανακούφιση του αισθήματος της ξηρότητας και του καύσου και συμβάλουν στη βελτίωση της λειτουργίας του βλεννοκροσσωτού επιθηλίου, καθώς ενισχύουν την επανεπιθηλίωση του ρινικού βλεννογόνου.

Χειρουργική αντιμετώπιση του συνδρόμου κενής μύτης

Η ανυπόφορη ένταση των συμπτωμάτων, που προκαλούν κακή ποιότητα ζωής στους πάσχοντες και ιδιαίτερα η ύπαρξη αισθήματος ασφυξίας οδηγούν στην εξεύρεση χειρουργικής θεραπείας.

Η απόφαση για χειρουργική θεραπεία λαμβάνεται, αφού μελετηθεί η αξονική τομογραφία του σπλαγχνικού κρανίου του ασθενούς.

Οι ακτινογραφικές ανωμαλίες που σχετίζονται με το σύνδρομο κενής μύτης περιλαμβάνουν τη θολερότητα του σύστοιχου γναθιαίου ή ιγμορείου άντρου και την πάχυνση του ρινικού βλεννογόνου. Βλέπε Video: https://www.youtube.com/watch?v=M9xt0fU5bSs

Στην προσπάθεια ανακούφισης των ατόμων με σύνδρομο κενής μύτης έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα εμφυτεύματα, που τοποθετούνται υποβλεννογονίως. Στα εμφυτεύματα αυτά περιλαμβάνονται και τα αυτόλογα οστικά μοσχεύματα και βιοϋλικά. Η χρήση τους στοχεύει στη μείωση του εύρους της ρινικής κοιλότητας. Η εμφύτευση αυτών των μοσχευμάτων, ωστόσο, περιορίστηκε λόγω απόρριψης, λοίμωξης ή απορρόφησης τους.

Η Angela A Changκαι Deborah Watson (2015) παρουσίασαν μια νέα χειρουργική τεχνική που χρησιμοποιεί αυτόλογο χόνδρο, που λαμβάνεται από τα πτερύγια των αυτιών, προκειμένου να αυξηθεί ο όγκος της κάτω ρινικής κόγχης και να αποκατασταθεί η φυσιολογική ροή του εισπνεόμενου αέρα στη ρινική κοιλότητα με εξαιρετική επιτυχία [13].

Η ενδορρίνική μικροπλαστική με υποβλεννογόνια εμφύτευση χόνδρου μπορεί να είναι μια χρήσιμη θεραπευτική επιλογή ανακούφισης ή εξάλειψης των συμπτωμάτων του συνδρόμου κενής μύτης [14].

Πολλές περιπτώσεις συνδρόμου κενής μύτης μπορεί να διορθωθούν με την υποβλεννογόνια εμφύτευση πορώδους πολυαιθυλενίου (Medpor), με στόχο την κατασκευή μιας προπέτειας στο πλάγιο τοίχωμα του κάτω ρινικού πόρου που θα καταλαμβάνει χώρο, όσο η αφαιρεθείσα κάτω ρινική κόγχη.

Τα εμφυτεύματα MEDPOR πορώδους πολυαιθυλενίου έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν στους χειρουργούς ένα ευρύ φάσμα επιλογών για να δημιουργούν κάλυψη κενού χώρου και να αυξάνουν τον όγκο μιας περιοχής βλεννογόνου της μύτης.Το MEDPOR είναι ένα βιοσυμβατό, πορώδες υλικό.
Η διασυνδεδεμένη, παν-κατευθυντική δομή πόρων μπορεί να επιτρέψει ινοαγγειακή ανάπτυξη και ολοκλήρωση του ιστού του ασθενούς [15].

Η ανασυγκρότηση της κάτω ρινικής κόγχης με το Medpor είναι μια νέα πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για τη θεραπεία ασθενών με σύνδρομο κενής μύτης [16].

Ως βιοϋλικό που μπορεί να ενεθεί υποβλεννογονώς στον κάτω ρινικό πόρο και να δημιουργηθεί μια προπέτεια που να μοιάζει με κάτω ρινική κόγχη είναι και η πηκτή καρβοξυμεθυλκυτταρίνης/γλυκερίνης [carboxymethylcellulose/glycerin gel (Prolaryn®)] [19].

Η εμφύτευση φύλλων σιλάστικ (silastic) ή ακυτταρικών δερματικών μοσχευμάτων [acellular dermal grafts (Αlloderm)] με υποβλεννογόνιοχονδρικούς και/ή υποβλεννογόνιοπεριοστικούς θυλάκους, κατά μήκος του ρινικού διαφράγματος, του εδάφους της ρινικής κοιλότητας και του πλαγίου ρινικού τοιχώματος, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές υποκειμενικές και αντικειμενικές βελτιώσεις της λειτουργίας της μύτης ασθενών με σύνδρομο κενής μύτης [20].

Τα αποτελέσματα των παραπάνω επεμβάσεων αξιολογούνται, συγκρίνοντας τα προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά συμπτώματα με το ερωτηματολόγιο ENS6Q, την ενδοσκοπική εξέταση της μύτης, την αξονική τομογραφία σπλαγχνικού κρανίου και τη λήψη θερμογραφιών των ρινικών κοιλοτήτων με τις οποίες αξιολογούνται οι αλλαγές της θερμοκρασίας κατά μήκος των ρινικών κοιλοτήτων.

Βλεπε παρατιθέμενες φωτογραφίες ασθενούς με σύνδρομο κενής μύτης.

Ο ασθενής ταλαιπωρήθηκε πάνω από δύο χρόνια υφιστάμενος διάφορες ανεπιτυχείς επεμβάσεις και τελικά αποκαταστάθηκε η λειτουργικότητα της μύτης του με την υποβλεννογόνια εμφύτευση χόνδρου.

Οι ασθενείς παρακολουθούνται κάθε μήνα το πρώτο μετεγχειρητικό τρίμηνο και κάθε τρίμηνο για τα επόμενα 2 χρόνια.

Οι ασθενείς με σύνδρομο κενής μύτης εμφανίζουν έντονα ψυχολογικά συμπτώματα μεταξύ των οποίων το έντονο άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές του ύπνου.

Σ΄αυτές τις περιπτώσεις μπορεί οι πάσχοντες να πάρουν μια κάψουλα Calmagkel (L-θεανίνη), των 150mg πρωί και βράδυ. To Calmagkel πλεονεκτεί έναντι των βενζοδιαζεπινικών ηρεμιστικών φαρμάκων, διότι δεν προκαλεί υπνηλία, ούτε εξάρτηση.

Τα τρέχοντα δεδομένα δείχνουν πολλά υποσχόμενη μακροχρόνια αποτελεσματικότητα μετά από χειρουργική επέμβαση αποκατάστασης του χώρου της κάτω ρινικής κόγχης [17].

Πρόληψη του συνδρόμου κενής μύτης

Το μετεγχειρητικό σύνδρομο κενής μύτης μπορεί να προληφθεί:

1. Ελαχιστοποιώντας την απώλεια ιστού της κατω και της μέσης ρινικής κόγχης, κατά τις διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις στη μύτη.

2. Προλαβαίνοντας την πρόκληση ενδορρινικής λοίμωξης.

3. Χρησιμοποιώντας μετά από κάθε είδους χειρουργική επέμβαση στη μύτη ρινικούς ψεκασμούς με Osmoclean (υπέρτονο διάλυμα φυσιολογικού ορού, ουδέτερου pH ), κάθε 3 ώρες, καθημερινά για 3 μήνες και Rhinosisam nasal spray, 3 ψεκασμοί στο κάθε ρουθούνι πρωί, μεσημέρι και βράδυ για ένα μήνα.

Το Rhinosisam μαλακώνει τις μετεγχειρητικές κρούστες που συσσωρεύονται στη μύτη, προλαβαίνει την πρόκληση ενδορρινικής λοίμωξης και επιταχύνει την επανεπιθηλιοποίηση του ρινικού βλεννογόνου.

4. Λήψη επαρκών ποσοτήτων υγρών και αποφυγή καφεϊνούχων ποτών, που ευνοούν την αφυδάτωση των ιστών.

5. Σε περίπτωση που προκαλούνται άπνοιες στον ύπνο ή παθολογικό ροχαλητό χρησιμοποιείται συσκευή CPAP κατά τη διάρκεια του ύπνου.

6.Αποφυγή διαμονής σε χώρους ξηρής ατμόσφαιρας ή κακού κλιματισμού.

Το Osmoclean Hypertonic nasal spray σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, τηλεφωνόντας στο 2744023768 ή 6944280764 στην τιμή των 10,02 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [+ συν 1,86 μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,72 Ευρώ)] .

Μπορείτε επίσης να παραγγείλετε στέλνοντας e-mail στο pharmage@otenet.gr ή χρησιμοποιώντας το e-shop της pharmagel.gr.

To Rhinosisam nasal spray σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, τηλεφωνόντας στο 2744023768 ή 6944280764 στην τιμή των 10.29 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [+ συν 1,86 μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,72 Ευρώ)] .

Μπορείτε επίσης να παραγγείλετε στέλνοντας e-mail στο pharmage@otenet.gr ή χρησιμοποιώντας το e-shop της pharmagel.gr.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Chhabra N, Houser SM. The diagnosis and management of empty nose syndrome. Otolaryngol Clin North Am. 2009;42:311–330.

2.F P Primiano Jr ¹, G M Saidel, F W Montague Jr, K L Kruse, C G Green, J G Horowitz. Water vapour and temperature dynamics in the upper airways of normal and CF subjects. Eur Respir J .1988 May;1(5):407-14.

3.Tilman Keck and Jörg Lindemann. Numerical simulation and nasal air-conditioning. GMS Curr Top Otorhinolaryngol Head Neck Surg. 2010; 9: Doc08. Published online 2011 Apr 27. doi: 10.3205/cto000072

4.Houser SM. Surgical treatment for empty nose syndrome. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2007;133:858–863.

5.Velasquez N, Huang ZH, Humphreys IM, Nayak JV. Inferior turbinate reconstruction using porcine small intestine submucosal xenograft demonstrates improved quality of life outcomes in patients with empty nose syndrome. Int Forum Allergy Rhinol. 2015;5:1077–1081. Βλέπε: Empty nose syndrome

6.Atrophic rhinitis and empty nose syndrome present similar symptoms, endoscopic and imaging findings. Atrophic rhinitis deserves greater recognition by ENT surgeons and radiologists alike. The distinction between primary AR and the different aetiological forms of secondary AR is not only academic but also has therapeutic and prognostic importance.

7.Ching-Lung Wu, Chia-Hsiang Fu, Ta-Jen Lee. Distinct Histopathology Characteristics in Empty Nose Syndrome. Laryngoscope.2021 Jan;131(1):E14-E18.

8.Houser SM. Surgical treatment for empty nose syndrome. Arch Otolaryngol Head Neck Surg. 2007;133:858–863.

9. Sozansky J, Houser SM.Pathophysiology of empty nose syndrome.Laryngoscope. 2015;125(1):70–74. [PubMed][Google Scholar]

10.Jennifer Malik, Andrew Thamboo, Sachi Dholakia, Nicole A. Borchard, Sam McGhee, Chengyu Li, Kai Zhao, and Jayakar V. Nayak. The cotton test redistributes nasal airflow in patients with empty nose syndrome. Int Forum Allergy Rhinology. 2020 Apr;10(4):539-545

11. J M, L C, M G, et al. Computational Fluid Dynamic analysis of turbinate reductions: Is it a culprit of Empty Nose Syndrome? In. International Forum of Allergy & Rhinology(In Press). [PMC free article] [PubMed][Google Scholar]

12. Li C, Farag AA, Maza G, et al. Investigation of the abnormal nasal aerodynamics and trigeminal functions among empty nose syndrome patients. Int Forum Allergy Rhinol. 2018;8(3):444–452. [PMC free article][PubMed] [Google Scholar]

13.Chang AA, Watson D. Inferior turbinate augmentation with auricular cartilage for the treatment of empty nose syndrome. Ear Nose Throat J. 2015 Oct-Nov;94(10-11):E14-5.

14,Jang YJ, Kim JH, Song HY.Emptynosesyndrome: radiologic findings and treatment outcomes of endonasal microplasty usingcartilageimplants. Laryngoscope. 2011 Jun;121(6):1308-12.

15.Chenyan Jiang , Runjie Shi, Yiyuan Sun. Study of inferior turbinate reconstruction with Medpor for the treatment of empty nose syndrome. Laryngoscope. 2013 May;123(5):1106-11

16.Chenyan Jiang , Runjie Shi, Yiyuan Sun. Study of inferior turbinate reconstruction with Medpor for the treatment of empty nose syndrome. Laryngoscope. 2013 May;123(5):1106-11.

17.Borchard NA, Dholakia SS, Yan CH, Zarabanda D, Thamboo A, Nayak JV.Int Forum Allergy Rhinol. 2019 Jun;9(6):681-687.

18. Liu Y, Mikrani R, He Y, Faran Ashraf Baig MM, Abbas M, Naveed M, Tang M, Zhang Q, Li C, Zhou X. TRPM8 channels: A review of distribution and clinical role. Eur J Pharmacol. 2020 Sep 5;882:173312.

19. Borchard NA, Dholakia SS, Yan CH, Zarabanda D, Thamboo A, Nayak JV.Use of intranasal submucosal fillers as a transient implant to alter upper airway aerodynamics: implications for the assessment of empty nose syndrome. Int Forum Allergy Rhinol. 2019 Jun;9(6):681-687.

20. Saafan ME. Acellular dermal (alloderm) grafts versus silastic sheets implants for management of empty nose syndrome. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2013 Feb;270(2):527-33.

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης

Δρ.Δημήτριος Ν. Γκέλης
Iατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Συγγραφέας, Ιατρικός Ερευνητής

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ιατρική Έρευνα, Συμπληρωματική Ιατρική

Διεύθυνση: ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ
Τηλ: 6944280764, Email: pharmage@otenet.gr
www.gelis.gr, www.pharmagel.gr , www.orlpedia.gr , www.allergopedia.gr, d3gkelin.gr, www.vitaminb12.gr, www.zinc.gr, www.curcumin.gr

Αικατερίνη Γκέλη

Αικατερίνη Γκέλη

Ιατρός, Ακτινοδιαγνώστρια

Άσσος, Κορίνθου.
Εχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη διαγνωστική με υπερήχους, κλασσική ακτινολογία παίδων και ενηλίκων, γναθοπροσωπική ακτινολογία, περιβαλλοντική ιατρική, ιατρική διατροφολογία, συμπληρωματική ιατρική.

Παναγιώτης Γρ. Κόλλιας

Παναγιώτης Γρ. Κόλλιας,

Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Εξειδικευμένος στην Ρινοπλαστική και Ωτοπλαστική
Α.Λαζαράκη 25, Γλυφάδα 16675
Τηλ. 2109681959, 694443982 kolliasrhinoplasty.gr pankollias@gmail.com

Prof. Dr. Med. Βίκτωρ Βιτάλ

Prof. Dr. Med. Βίκτωρ Βιτάλ,

Oμ. Καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Göttingen, Γερμανίας. Χειρουργός – Ωτορινολαρυγγολόγος, Ειδικός Ωτοχειρουργός, Ωτοχειρουργός Κοχλιακών Εμφυτευμάτων, Χειρουργός Κεφαλής και Τραχήλου.

Μητροπόλεως 71

54622 Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310 277698, Κιν.: 6944 468127
E-mail: dr.victorvital@gmail.com

Χρυσάνθη Kαραπάντζου

Ass. Prof. Χρυσάνθη Kαραπάντζου (MD, ORL, PhD, MSc)
Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Πανεπιστημιακής ΩΡΛ Κλινικής
του Ludwig Maximilian Universität του Μονάχου, Γερμανίας,
Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εταιρείας εφαρμογών της
Βοτουλινικής Τοξίνης στην Ωτορινολαρυγγολογία (ΕΛ.Ε.Μ.Ε.ΒΟ.ΤΟΞ.ΩΡΛ).
Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας ΩΡΛ Αλλεργίας και Ανοσολογίας. Διεύθυνση: Ζερβού Γεώργιου 19, 661 32, Δράμα. Τηλέφωνο: 2521057557,Κινητό: 6937377549

Κωνσταντίνος Δρ Αποστολόπουλος

Δρ Αποστολόπουλος Κωνσταντίνος
Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Διευθυντής της ΩΡΛ Κλινικής του Γεν. Νοσοκομείου Καλαμάτας

Σημείωση: Το παρόν επιστημονικό άρθρο γράφτηκε για λόγους ενημέρωσης των ιατρών και των λοιπών επιστημόνων υγείας και δεν αποτελεί μέσο διάγνωσης ή αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, ούτε αποτελεί ιατρική συμβουλή για ασθενείς, από τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του άρθρου.

Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση.
Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση, παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.