Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD)

Πολλά άτομα, όλων των ηλικιών παραπονούνται ότι έχουν συχνά φαγούρα στον έξω ακουστικό πόρο των αυτιών τους ή ακόμη και στο πτερύγιο των αυτιών τους. Οι περισσότεροι αντιδρούν παρορμητικά και αρχίζουν να ξύνουν το στόμιο του έξω ακουστικού πόρου με το μικρό τους δάκτυλο. Άλλοι πιο τολμηροί χρησιμοποιούν ακόμη και το κλειδί του αυτοκινήτου τους και ξύνουν το δέρμα του έξω ακουστικού πόρου χωρίς να έχουν αντίληψη πόσο βαθιά προωθούν  το αντικείμενο που χρησιμοποιούν. Το ξύσιμο όμως του δέρματος όχι μόνον δεν σταματάει τον κνησμό (φαγούρα), αλλά το επιδεινώνει. Πολλές φορές μια ρωγμή στο δέρμα μπορεί να επιτρέψει την είσοδο παθογόνων μικροοργανισμών, που φυσιολογικά φιλοξενούνται φυσιολογικά στον έξω ακουστικό πόρο, μέσα στο δέρμα και να εκδηλωθεί μια τοπική  λοίμωξη με έντονη φλεγμονή που είναι γνωστή ως οξεία εξωτερική ωτίτιδα.  Η επίμονη και επαναλαμβανόμενη φαγούρα στα αυτιά  χρειάζεται ωτορινολαρυγγολογικό έλεγχο, διότι ο ωτορινολαρυγγολόγος θα διαγνώσει την αιτία του κνησμού και θα δώσει κατάλληλες οδηγίες και θεραπεία.  Παρακάτω παρατίθενται οι κύριες αιτίες πρόκλησης κνησμού των αυτιών.

Η νόσος των κολυμβητών

Η νόσος των κολυμβητών είναι επίσης γνωστή και ως οξεία εξωτερική ωτίτιδα του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου. Η λοίμωξη ξεκινάει με κνησμό και το αυτί αρχίζει σταδιακά να πονάει. Όσο αυξάνει το οίδημα, τόσο εντονότερος γίνεται ο πόνος. Το οίδημα της φλεγμονής σταδιακά φράσσει τον έξω ακουστικό πόρο και προκαλείται και απώλεια ακοής ποικίλου βαθμού.

Η αιτία που πυροδοτεί τη φλεγμονή είναι η παγίδευση της υγρασίας μέσα στον έξω ακουστικό πόρο. Αυτή η υγρασία και η αυξημένη θερμοκρασία επιτρέπουν στα  παθογόνα μικρόβια , που φιλοξενούνται φυσιολογικά στο δέρμα του έξω ακουστικού πόρου, να πολλαπλασιαστούν και να οδηγήσουν στη δημιουργία ενός δοθιήνα. Η οξεία εξωτερική ωτίτιδα είναι συχνή στους κολυμβητές, ιδιαίτερα όταν κολυμπούν σε ακάθαρτα νερά και παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στο νερό ιδίως τους θερινούς μήνες. Σε περίπτωση που υπάρχει μια εκδορά ή τραυματισμός του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου του αυτιού διευκολύνεται  η ανάπτυξη της λοίμωξης.  Συνιστάται μόλις εκδηλωθεί ο ελάχιστος πόνος στο αυτί να χρησιμοποιηθούν ωτικές σταγόνες  που περιέχουν κάποιο τοπικό αντιβιοτικό και κορτικοστεροειδές και  η εφαρμογή θερμοφόρας, που μπορεί να ανασχέσουν την εξέλιξη της φλεγμονής. Δυστυχώς  μερικές περιπτώσεις εξελίσσονται σε έντονη φλεγμονή, που η θεραπεία της επιτυγχάνεται με τη χορήγηση ειδικού αντιβιοτικού από το στόμα ή σπανιότερα ενδοφλεβίως[1].

Η νόσος του κολυμβητή μπορεί, συνήθως, να προληφθεί αν, πριν από την είσοδο στο νερό και μετά την τελική έξοδο από το νερό ο λουόμενος ή η λουομένη στάξει στον κάθε έξω ακουστικό πόρο του αυτιού του 3 σταγόνες Gkelotic, το οποίο δρα, απομακρύνοντας την υγρασία από την κοιλότητα του έξω ακουστικού πόρου, που ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των παθογόνων βακτηριδίων.

 Αλλεργική ρινίτιδα

Η αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να είναι εποχιακή ή ολοετήσια και οφείλεται στην εισπνοή αλλεργιογόνων που αιωρούνται στον ατμοσφαιρικό αέρα, αλλεργιογόνα τροφίμων, μυκήτων ακάρεων της σκόνης του σπιτιού και οικόσιτων ζώων (γάτα, σκύλος). Τα κλασσικά συμπτώματα της αλλεργικής ρινίτιδας είναι ο κνησμός της μύτης, που μπορεί να συνυπάρχει στα μάτια και τα αυτιά, μπούκωμα της μύτης, ρινόρροια και φταρνίσματα. Η αλλεργική ρινίτιδα αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με κατάλληλα αντιαλλεργικά φάρμακα και ριζικά με απευαισθητοποίηση, χρησιμοποιώντας ανοσοθεραπεία[2].

Συσσώρευση κυψελίδας στον έξω ακουστικών πόρων των αυτιών.

Η παραγωγή κυψελίδας είναι μια φυσιολογική και προστατευτική διαδικασία για τον έξω  ακουστικό πόρο του αυτιού. Ωστόσο, η κυψελίδα πρέπει να αφαιρείται όταν προκαλεί συμπτώματα (π.χ. βαρηκοΐα, κνησμό, πόνο, εμβοές) ή εμποδίζει την αξιολόγηση του έξω ακουστικού πόρου, της τυμπανικής μεμβράνης ή του ακουστικού-αιθουσαίου  συστήματος. Η κυψελίδα  θα πρέπει επίσης να αφαιρείται όταν περιορίζει την εξέταση σε ασθενείς που δεν μπορούν να περιγράψουν τα συμπτώματά τους, όπως π.χ. οι ασθενείς με  άνοια ή αναπτυξιακή καθυστέρηση, μη ικανούς να μιλήσουν, ασθενείς με αλλαγές συμπεριφοράς και μικρά παιδιά με πυρετό, καθυστέρηση ομιλίας ή ανησυχίες των γονέων. Οι ασθενείς με προβλήματα πηκτικότητας του αίματος, , ηπατική ανεπάρκεια, θρομβοπενία ή αιμορροφιλία και όσοι λαμβάνουν αντιαιμοπεταλιακά ή αντιπηκτικά φάρμακα, θα πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τον αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας στον έξω ακουστικό πόρο όταν αφαιρείται η κυψελίδα, αλλά και όταν μόνοι τους ξύνουν τα αυτιά τους.

Οι αποτελεσματικές επιλογές θεραπείας περιλαμβάνουν τη χρήση κυψελιδολυτικών παραγόντων, την πλύση των αυτιών με χλιαρό νερό με ή χωρίς προεπεξεργασία με κυψελιδολυτικό παράγοντα ή με την απομάκρυνση του βύσματος της κυψελίδας με ειδικό εργαλείο με το χέρι του ωτορινολαρυγγολόγου. . Θα πρέπει να αποφεύγονται οι μπατονέτες με βαμβάκι, το κερί στα αυτιά και οι σταγόνες ή σπρέι ελαιολάδου. Μετά την αφαίρεση του βύσματος της κυψελίδας με οποιοδήποτε τρόπο, επειδή μπορεί να έχει προκληθεί εκδορά του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου συνιστάται η ενστάλαξη στον έξω ακουστικό πόρο του κάθε αυτιού 3 σταγόνων Gkelotic, κάθε τρείς ώρες για δύο εικοσιτετράωρα (όχι κατά τη διάρκεια της νύχτας) [3].

Δερματολογικές παθήσεις του έξω ακουστικού πόρου του αυτιού

Ο έξω ακουστικός πόρος είναι η μόνη κοιλότητα του ανθρωπίνου σώματος που είναι επενδυμένη με δέρμα. Συνεπώς στο δέρμα του έξω ακουστικού πόρου θα μπορούσε να εκδηλωθεί οποιαδήποτε δερματική πάθηση,  συμπεριλαμβανομένων των λοιμώξεων (μικροβιακές, ιογενείς π.χ. έρπης ζωστήρας) και των όγκων[4].

Η φλεγμονή (δερματίτιδα) του έξω ακουστικού πόρου συνοδεύεται από ερυθρότητα κνησμό, απολέπιση,  οίδημα και πόνο του  δέρματος του στομίου  και του τοιχώματος έξω ακουστικού πόρου. Στην ωτοσκόπηση το δέρμα του έξω ακουστικού πόρου φαίνεται  ερυθρό και εξοιδημένο (πρησμένο).

Ψωρίαση του έξω ακουστικού πόρου. Η ψωρίαση είναι μια αυτοάνοση νόσος του επιταχύνει τον κύκλο ζωής των κυττάρων του δέρματος. Τα απονεκρωμένα δερματικά κύτταρα σύντομα συσσωρεύονται, δημιουργούν σκληρές, ξηρές, ερυθρωπές πλάκες ή λέπια. Εάν τα συσσωρευμένα λέπια με την κυψελίδα στον έξω ακουστικό πόρο, τον φράξουν μπορεί να προκληθεί κνησμός και  πόνος.

Η ψωρίαση μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε δερματική επιφάνεια του πτερυγίου του αυτιού και στο δέρμα του έξω ακουστικού πόρου. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κνησμό (φαγούρα), ερυθρότητα/αποχρωματισμό και απολέπιση του δέρματος . Τα προϊόντα της  απολέπισης  μπορεί να συσσωρευτούν  και να φράξουν  τον ακουστικό πόρο, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή βαρηκοΐα.

Ψωριασικές δερματικές βλάβες που παρατηρούνται συχνά στο αυτί και στον έξω ακουστικό πόρο, μπορεί να εκδηλωθούν και στο μέσο και έσω αυτί, αλλά δεν αναγνωρίζονται εύκολα.  Αρκετές μελέτες έχουν δείξει απώλεια ακοής και αιθουσαία δυσλειτουργία με την ψωρίαση, αλλά η έκταση της συσχέτισης δεν έχει καθοριστεί επακριβώς[5].

Έχει υπολογιστεί ότι το 18,8% των ατόμων με ψωρίαση σε διάφορες περιοχές του δέρματός τους, έχουν ψωριασική εκδήλωση και στους έξω ακουστικούς πόρους των αυτιών τους[6].

Τα άτομα με ψωριασική εκδήλωση στον έξω ακουστικό πόρο πρέπει να κάνουν προληπτικές συχνές επισκέψεις σε ωτορινολαρυγγολόγο, ώστε να αφαιρεί τα λέπια και την κυψελίδα, προτού  αποφραχτεί ο έξω ακουστικός πόρος. Σ΄αυτές τις περιπτώσεις ο καθαρισμός του έξω ακουστικού πόρου γίνεται. με κατάλληλη ατραυματική  μύλη με το χέρι του γιατρού, ώστε να αποφεύγονται οι εκδορές του δέρματος. , αποφεύγοντας την πλύση με νερό.

Θεραπευτικά μπορεί να υποχωρήσουν οι ψωριασικές εκδηλώσεις του έξω ακουστικού πόρου, αν μετά τον καθαρισμό στάζονται τρεις σταγόνες του D3 Gkelin στον έξω ακουστικό πόρο, αρχικά τρείς φορές την ημέρα για μια εβδομάδα και στη συνέχεια μια σταγόνα ημερησίως για όσο χρονικό διάστημα αισθάνεται την ανάγκη χρησιμοποίησής τους.  Η ήπια ψωρίαση μπορεί να αντιμετωπιστεί με ένα ευρύ φάσμα τοπικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων κορτικοστεροειδών, βιταμίνης D, κερατολυτικών και ένωσης καλσιποτριόλης/προπιονικής βηταμεθαζόνης[7].

Κνησμός του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου από ατοπική δερματίτιδα (έκζεμα)

Σε περίπτωση που ο κνησμός οφείλεται  σε ατοπική δερματίτιδα, και δεν υποχωρεί ο κνησμός με τα γνωστά μέσα μπορεί να τοποθετηθεί στο δέρμα του πτερυγίου και του έξω ακουστικού πόρου λεπτό στρώμα της κρέμας Pimecrolimus 1% (pimecrolimus1%, Elidel)  Το Pimecrolimus 1%  είναι τοπικός  αναστολέας της καλσινευρίνης που μειώνουν τη φλεγμονή . Βοηθά στην καταστολή των συμπτωμάτων της ατοπικής δερματίτιδας (π.χ. κνησμός, ερυθρότητα ή φλεγμονή του δέρματος) που προκαλούνται από διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος[8, 9].

 Ιδιοπαθής κνησμός ή κνησμός άγνωστης αιτιολογίας του έξω ακουστικού πόρου

Πριν χαρακτηριστεί ένας κνησμός του έξω ακουστικού πόρου ότι είναι άγνωστης αιτιολογίας πρέπει να γίνει λεπτομερής έλεγχος και να αποκλειστεί η παρουσία κάποιου όγκου του δέρματος, ειδικές δερματικές παθήσεις με εκδήλωση στο δέρμα, μεταβολικές και κληρονομικές παθήσεις. Ο κνησμός του ακουστικού πόρου είναι ιδιαίτερα δύσκολος στην καθημερινή κλινική πράξη και απαιτεί ακριβή διάγνωση. Ανάλογα με τα κλινικά ευρήματα χρειάζονται εργαστηριακές εξετάσεις, βακτηριολογικό και μυκητολογικό επίχρισμα, ιστολογικές και αλλεργιολογικές εξετάσεις. Η θεραπεία περιλαμβάνει θεραπεία της υποκείμενης νόσου και συμπτωματική θεραπεία κατά του κνησμού [10].

Κατά την εμπειρία του γράφοντος σε πολλούς ασθενείς με χρόνιο ιδιοπαθή κνησμό των έξω ακουστικών πόρων των αυτιών ο ιδιοπαθής κνησμός μπορεί να ανακουφιστεί χρησιμοποιώντας τις ωτικές σταγόνες Gkelotic drops. Μπορεί να εισάγονται στον έξω ακουστικό πόρο του αυτιού 3 σταγόνες Gkelotic, κάθε δύο ώρες. Συνήθως με την πρώτη ενστάλαξη των σταγόνων ανακουφίζεται ο πάσχων. Υπάρχουν άτομα που έχουν υπερβολική ξηρότητα (αστεατωση) στο δέρμα τους και άλλα, στα οποία οι πόροι συγκρατούν υγρασία. Φαίνεται ότι το Gkelotic δρα ανακουφιστικά και στις δύο περιπτώσεις.

 Κνησμός του έξω ακουστικού πόρου από τη χρήση ακουστικού βαρηκοΐας

Τα άτομα που φέρουν ακουστικό βαρηκοΐας με θηλή ή βύσμα από πλαστικό  μπορεί να παραπονεθούν ότι έχουν κνησμό στα αυτιά τους. Η έρευνα για τον κνησμό των αυτιών που έγινε στο ακοολογικό τμήμα του Bispebjerg Hospital της Κοπεγχάγης σε εβδομήντα έξι άτομα ηλικίας 34-89 ετών) περιελάμβανε την  αντικειμενική εξέταση των  αυτιών, μύτης και λαιμού, ακοομετρία και καλλιέργεια υλικού που πάρθηκε από τον εξωτερικό ακουστικό πόρο για βακτηριακή και μυκητιακή ανάπτυξη. Σε 20 ασθενείς, έγιναν δερματικές δοκιμασίες (patch tests) για την ανίχνευση αλλεργικών αντιδράσεων με υλικά από τα οποία ήταν κατασκευασμένες οι θηλές (πολυμερισμένος με θερμότητα μεθακρυλικός μεθυλεστέρας). Κανένας από τους 20 ασθενείς δεν βρέθηκε ευαισθητοποιημένος.

Ο κνησμός στον έξω ακουστικό πόρο βρέθηκε να είναι μια παρενέργεια της χρήσης ακουστικού βαρηκοίας με θηλή σε συχνότητα εμφάνισης 39%. Ενώ στα άτομα που δεν χρησιμοποιούσαν ακουστικό βαρηκοίας με πλαστική θηλή η συχνότητα εμφάνισης κνησμού ήταν 7%.  Η συχνότητα του κνησμού δεν μειώθηκε στα αυτιά των ατόμων, των οποίων τα ακουστικά διέθεταν  ένα κανάλι αερισμού στη θηλή τους. Στο 38% των αυτιών με κνησμό δεν παρατηρήθηκαν αντικειμενικές αλλαγές και, στις υπόλοιπες περιπτώσεις, οι αλλαγές ήταν συχνά περιορισμένες. Η δυνητικά παθολογική βακτηριακή ανάπτυξη βρέθηκε να είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε αυτιά ατόμων που χρησιμοποιούσαν ακουστικό με μύλη και σε αυτιά με κνησμό.

Σε αυτιά με δυνητικώς παθογόνα βακτήρια βρέθηκαν σχεδόν πάντοτε αντικειμενικές αλλαγές. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, τα δυνητικώς παθογόνα βακτήρια ήταν Gram-αρνητικά[11].  Συνιστάται η συχνή αποστείρωση της θηλής του ακουστικού σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Khatri H, Huang J, Guazzo E, Bond C. Review article: Topical antibiotic treatments for acute otitis externa: Emergency care guidelines from an ear, nose and throat perspective. Emerg Med Australas. 2021 Dec;33(6):961-965

2.Demoly P, Bossé I, Maigret P. Perception and control of allergic rhinitis in primary care. NPJ Prim Care Respir Med. 2020 Aug 20;30(1):37.

3.Michaudet C, Malaty J. Cerumen Impaction: Diagnosis and Management. Am Fam Physician. 2018 Oct 15;98(8):525-529.

4.Shea CR. Dermatologic diseases of the external auditory canal. Otolaryngol Clin North Am. 1996 Oct;29(5):783-94.

5.Jeong SS, Shih MC, Rizk HG, Lambert PR. Otologic Manifestations of Psoriasis: A Systematic Review and Meta-Analysis. Otol Neurotol. 2022 Aug 1;43(7):742-752.

6.Galache C, Vázquez-Losada B, Armesto S, González-Gay MA, Vázquez-López F, Santos-Juanes J. Psoriasis of the external auditory canal: prevalence, clinical features and impact on quality of life. Clin Exp Dermatol. 2022 Dec;47(12):2265-2268.

7.Chiricozzi A, Pimpinelli N, Ricceri F, Bagnoni G, Bartoli L, Bellini M, Brandini L, Caproni M, Castelli A, Fimiani M, Marsili F, Mazzatenta C, Niccoli MC, Panduri S, Pellegrino M, Sirna R, Volpi W, Romanelli M, Prignano F. Treatment of psoriasis with topical agents: Recommendations from a Tuscany Consensus. Dermatol Ther. 2017 Nov;30(6).

8.Djalilian HR, Memar O.Topical pimecrolimus 1% for the treatment of pruritic external auditory canals. Laryngoscope. 2006 Oct;116(10):1809-12.

9.B Acar, H Karabulut, Y Sahin, M A Babademez, A S Karadag, R M Karasen. New treatment strategy and assessment questionnaire for external auditory canal pruritus: topical pimecrolimus therapy and Modified Itch Severity Scale. J Laryngol Otol . 2010 Feb;124(2):147-51.

10.Weisshaar E, Kallen U, Klintworth N, Zenk J. [Pruritus, erythema and others. Dermatology of the ear]. HNO. 2011 Mar;59(3):301-9; quiz 310.

11.Madsen EF, Larsen J, Flink PO. [Itching in the external ear–a side effect of ear plugs]. Ugeskr Laeger. 1991 Jul 22;153(30):2125-8.