Η ωτοσκλήρυνση είναι μια συχνή κατάσταση, οποία εμφανίζεται αποκλειστικά στο ανθρώπινο κροταφικό οστούν. Η νόσος προσβάλει κυρίως άτομα της Καυκάσιας φυλής και τους Ινδούς και μπορεί να προκαλέσει βαρηκοΐα αγωγιμότητας, βαρηκοΐα μεικτού τύπου (αγωγιμότητας και νευραισθητήρια) και ορισμένες φορές νευραισθητήρια βαρηκοΐα.

Οι μορφολογικές έρευνες της ωτοσκληρυντικής εστίας δείχνουν την παρουσία και των τριών φάσεων μιας χρόνιας φλεγμονής με οστική απορρόφηση, νεοσχηματισμό οστού και τελικά ελεφαντοστοποίηση, δηλαδή οστική εκφύλιση και δημιουργία μάζας, όπως το ελεφαντοστούν,(Niedermeyer, Arnold , 2008).

Αντίθετα με τα υπόλοιπα οστά του σώματος ή ωτική κάψα υφίσταται πολύ μικρό ανασχηματισμό (remodelling) μετά την ανάπτυξή της, πιθανόν λόγω τοπικών παραγόντων στο έσω ους. Στην ωτοσκληρυνση υπάρχει μια διαδικασία παθολογικά αυξημένης αντικατάστασης παλαιού οστού από νέο υγιές οστούν (bone turnover) στην ωτική κάψα, η οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων οδηγεί στην αγκύλωση του αναβολέα, προκαλώντας βαρηκοΐα αγωγιμότητας. 

Αν και έχουν ανοχοποιηθεί για την πρόκληση της νόσου τα οιστρογόνα, το φθόριο και ιογενής λοίμωξη, είναι ξεκάθαρο πλέον ότι σημαντικό ρόλο παίζουν γενετικοί παράγοντες στην εκδήλωση της ωτοσκλήρυνσης. 

Από γενετικής αποψης η ωτοσκλήρυνση θεωρείται μια πολύπλοκη νόσος με σπάνιες αυτοσωματικές επικρατούσες μορφές, που προκαλούνται από ένα μονήρες γονίδιο.

Ήδη 7 μονογενετικοί τόποι (monogenic loci) έχουν δημοσιευτεί, αλλά δεν έχει εντοπιστεί κανένα από τα γονίδια που συμμετέχουν. Για την πολύπλοκη μορφή της ωτοσκλήρυνσης, που προκαλείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων εντοπίστηκαν τα πρώτα γονίδια προδιάθεσης με μελέτες συσχέτισης ελέγχου των περιπτώσεων ( case–control association studies).

Τρία πανομοιότυπα γονίδια, το TGFB1, BMP2 και BMP4, αποτελούν μέρος της οδού του βήτα1 μετασχηματικού παράγοντα αύξησης (transforming growth factor–beta1 pathway).

Οι πληροφορίες που πάρθηκαν από τη γενετική συσχέτιση και την ανάλυση της γονιδιακής έκφρασης του ωτοσκληρυντικού οστού έδειξαν ότι η οδός του βήτα1 ΤGF (TGF–beta1) είναι πιθανότατα ένας σημαντικός παράγοντας στην παθογένεση της ωτοσκλήρυνσης (ThysM, CampGV., 2009).

Η Ωτοσκλήρυνση είναι μια κατάσταση που προκαλεί βαρηκοΐα ποικίλης βαρύτητας, η οποία μπορεί να εξελιχτεί σταδιακά  και  να οδηγήσει μερικά άτομα, ακόμη και σε κώφωση. Η βαρηκοΐα συνοδεύεται συνήθως από εμβοές στα αυτιά, αίσθηση πληρότητας του αυτιού που πάσχει, ενώ είναι καθαρός ο έξω ακουστικός πόρος και σε μερικές περιπτώσεις οι πάσχοντες εμφανίζουν και κρίσεις ιλίγγου.

H ανάπτυξη ενδοστικών ωτοσκληρυντικών εστιών σχετίζεται με απώλεια αιθουσαίων τριχωτών κυττάρων, πράγμα που μπορεί να συμβάλλει στα αιθουσαία συμπτώματα της ωτοσκλήρυνσης.  [Hızlı Ö, et al. 2015]. H κλινική διάγνωση επιβεβαιώνεται με τη λήψη ακοογράμματος και τυμπανογράμματος [Emily Iacovou et al 2013].

Σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται απεικονιστικός έλεγχος με αξονική και

μαγνητική τομογραφία [Lucas Resende Lucinda Mangia  et al, 2021].
 

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΩΤΟΣΚΛΗΡΥΝΣΗΣ

1. Να μην κάνει κανείς κάτι: Η ωτοσκλήρυνση δεν χρειάζεται να θεραπευτεί. Συνήθως δίδεται συμβουλή στον ασθενή να κάνει ένα ακοομετρικό έλεγχο και να τον επαναλαμβάνει μια φορά το χρόνο ή συχνότερα, αν εξασθενεί η ακοή του.

2. Εφαρμογή ακουστικού βαρηκοΐας: Το ακουστικό βαρηκοΐας συνήθως είναι χρήσιμο στα άτομα με βαρηκοΐα αγωγιμότητας, διότι μπορούν, αφενός να αποκαταστήσουν  την ακουστική ικανότητα σε σημαντικό βαθμό, αλλά μπορούν να εξουδετερώσουν  τις εμβοές και να ανακουφιστεί το αίσθημα της πληρότητας του ή των αυτιών.

3. Συμπληρωματική  θεραπεία: Εδώ και 47 χρόνια, η μόνη μη χειρουργική αγωγή που επινοήθηκε και προτάθηκε από τον Shambauch και  η οποία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται και σήμερα διεθνώς  είναι η χορήγηση συμπληρώματος διατροφής που περιέχει φθοριούχο νατρίο [Florigkel].

Σύμφωνα με τις σύγχρονες γνώσεις που αφορούν το μεταβολισμό του οστίτη ιστού, τα αποτελέσματα της δράσης του φθοριούχου νατρίου στην ωτοσκλήρυνση μπορεί να βελτιωθούν με την ταυτόχρονη συμπηρωματική χορήγηση ασβεστίου (ανθρακικό ασβέστιο), βιταμίνης D3, βιταμίνης Κ2 και μαγνησίου.

H έλλειψη βιταμίνης D3 έχει αποδειχτεί ότι προκαλεί κοχλιακή βαρηκοΐα. Γιαυτό το λόγο, αν βρεθούν χαμηλά επίπεδα 25 υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό (λιγότερο από 30ng/ml) όχι μόνον πασχόντων από ωτοσκλήρυνση, αλλά και  των ατόμων, που προς το παρόν η ακουστική τους ικανότητα είναι κανονική, τους χορηγείται προληπτικώς συμπληρωματικά βιταμίνη D3 [Brookes GB, 1983]. 

Συνιστάται η χορήγηση βιταμίνης D3 σε ελαιόλαδο [D3 Gkelin drops], διότι το ελαιόλαδο αυξάνει την απορρόφηση της βιταμίνης D3 από το έντερο. Στους μη ωτοσκληρυντικούς ασθενείς συνήθως αρκούν οι 4 σταγόνες D3 Gkelin drops μια φορά την ημέρα, μετά το φαγητό [4000IU].
Κάθε σταγόνα του D3 Gkelin drops περιέχει 1000ΙU βιταμίνης D3.

Στο Florigkel, η κάψουλά του περιέχει 1000IU βιταμίνης D3. Συνεπώς ένα άτομο με ωτοσκλήρυνση που παίρνει 3 κάψουλες ημερησίως, προσλαμβάνει 3000IU βιταμίνης D3 που του εξασφαλίζει στον ορό του συνήθως 30ng/ml 25 υδροξυβιταμίνης D3.  

Επίσης μπορεί να προκαλέσουν  νεφρολιθίαση, οξέα γαστρεντερολογικά συμβάματα και αύξηση του κινδύνου πρόκλησης εμφράγματος του μυοκαρδίου και εγκεφαλικού επεισοδίου.

Οποιοδήποτε όφελος από τη λήψη ασβεστίου στην πρόληψη των καταγμάτων δεν εξισορροπείται με την αύξηση του κινδύνου πρόκλησης καρδιοκυκλοφορικών συμβαμάτων [Mark J. B. et al, 3013]

Η χορήγηση βιταμίνη D3 στους ωτοσκληρυντικούς ασθενείς μπορεί να επηρεάσει την παθολογική οστική απώλεια, καθώς επίσης και τη φλεγμονή [Liktor B, et al, 2013].

Ένας σημαντικός αριθμός πρωτεϊνών που εξαρτώνται από την παρουσία της βιταμίνης Κ2 υποστηρίζουν την ομοιόσταση του ασβεστίου, αναστέλλουν την ενασβέστωση των αγγειακών τοιχωμάτων, υποστηρίζουν την ακεραιότητα του αγγειακού ενδοθηλίου, διευκολύνουν την επιμετάλλωση των οστών, συμμετέχουν στον έλεγχο την ανανέωση των ιστών και την κυτταρική ανάπτυξη και ασκούν πολυάριθμα άλλα αποτελέσματα [Gröber  U,. et al, 2014] 

Τα παιδιά και οι ενήλικες άνω των 40 ετών έχει βρεθεί ότι στην πλειοψηφία τους έχουν έλλειψη βιταμίνης K2 και συνεπώς οι πάσχοντες από ωτοσκλήρυνση , παίρνοντας βιταμίνη Κ2  μαζί με το φθοριούχο νάτριο, το ανθρακικό ασβέστιο, τη βιταμίνη D3 θα ωφεληθούν πολλαπλώς [Theuwissen E. et al, 2014].

Το μαγνήσιο είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία του μεταβολισμού των παραθυρεοειδών αδένων, του μεταβολισμού της βιταμίνης D3 και την επαρκή ευαισθησία  των ιστών, που είναι στόχοι της παραθορμόνης και των ενεργών μεταβολιτών της βιταμίνης D3.

Η έλλειψη μαγνησίου συνήθως σχετίζεται με υποπαραθυρεοειδισμό, μικρότερη παραγωγή των ενεργών μεταβολιτών της βιταμίνης D3 και ιδιαιτέρως της 1,25(OH)2 βιταμίνης D3 και αντίσταση στην παραθορμόνη και τη βιταμίνη D3.

Από την άλλη πλευρά, η περίσσεια μαγνησίου, παρόμοια με το ασβέστιο, αναστέλλει την έκκριση της παραθορμόνης.

Εξ αιτίας της μεγάλης σημασίας του μαγνησίου στη ρύθμιση της ομοιοστασίας του ασβεστίου, η συγχορήγηση κιτρικού μαγνησίου, ανθρακικού ασβεστίου, φθοριούχου νατρίου, βιταμίνης D3 και βιταμίνης Κ2 [Florigkel], που υπάρχουν στις κάψουλες του Florigkel, συμβάλλει στην αποκατάσταση  ή την ανακοπή της εξέλιξης της ωτοσκληρυντικής βλάβης και της επιδείνωση της ακουστικής ικανότητας [Ζofková I, Kancheva RL, 1995].

Μερικοί ερευνητές έχουν προτείνει και τα διφωσφονικά (π.χ. ετιδρονάτη), που δρουν ως αναστολείς της οστικής απορρόφησης . Δυστυχώς η χορήγηση διφωσφονικών έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση άσηπτης  νέκρωσης των οστών των γνάθων και άλλων οστών (Piesold etal, 2006, Vance 2007).

4. Χειρουργική θεραπεία: Η τρέχουσα χειρουργική επέμβαση που εφαρμόζεται είναι η αναβολεκτομή ή η αναβολοτομή, η οποία επιφέρει εξαιρετικά αποτελέσματα, που παραμένουν για πολλά χρόνια μετά την εγχείρηση (Αηδόνης, 1988, Χελιδόνης, 2002, Δανιηλίδης, 2002). Η επέμβαση αυτή μπορεί να αποτρέψει τη χρήση των ακουστικών.
Παρά ταύτα, δεν βοηθάει το νευροαισθητήριο στοιχείο της βαρηκοΐας και στην καλύτερη των περιπτώσεων μπορεί να κλείσει το κενό αέρινης-οστέϊνης αγωγής του ήχου, όπως καταγράφεται τούτο στο ακοογράφημα. Γιαυτό προληπτικά συνιστάται μετά τη χειρουργική επέμβαση να παίρνει ο ασθενής μια κάψουλα [Florigkel].

Οι ωτοσκληρυντικοί ασθενείς, οι οποίοι είχαν βαρηκοΐα μεικτού τύπου μέχρι τη στιγμή της αναβολεκτομής θα πρέπει να επανεξετάζονται κάθε ένα-δύο χρόνια και να κάνουν ακοομέτρηση. Αν υπάρχει ένδειξη επιδείνωσης της ακουστικής ικανότητας αυτών των ασθενών , η χορήγηση φθοριούχου νατρίου θα πρέπει να συνεχίζεται ετησίως μέχρις ότου υπάρξει ένδειξη ότι έχει διακοπεί η επιδείνωση της ακοής. Η κοχλιακή ωτοσκλήρυνση χωρίς καθήλωση του αναβολέα, αν και σπάνια, αποτελεί αιτία προοδευτικά επιδεινούμενης νευραισθητήριας βαρηκοΐας [Linticum F, 2009]. 

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η αποδεκτή συμπληρωματική φαρμακευτική θεραπεία της ωτοσκλήρυνσης, εδώ και σαράνταεπτά  χρόνια, εξακολουθεί να είναι η χορήγηση φθοριούχου νατρίου σε συνδυασμό με ανθρακικό ασβέστιο. Λογω της διεύρυνσης των γνώσεων του μεταβολισμού του οστίτη ιστού χορηγείται επιπλέον σήμερα και βιταμίνη D3, βιταμίνη Κ2 και μαγνήσιο [Florigkel].

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΘΟΡΙΟΥ: Το φθόριο περιορίζει την οστεοκλαστική επαναρρόφηση και αυξάνει τον οστεοβλαστικό σχηματισμό του οστού. Οι Cause και Chevance, το 1973, δήλωσαν επιπρόσθετα ότι στην ωτοσκλήρυνση υπάρχει μια αντιενζυματική δράση στα πρωτεολυτικά ένζυμα, τα οποία είναι κυτταροτοξικά στον κοχλία και προκαλούν νευραισθητήριο βαρηκοΐα.

Ο Petrovic και o Shambauch (1966) έφεραν εις πέρας πειστικά πειράματα και επέδειξαν ότι τα επίπεδα του ενζύμου της όξινης φαινυλφωσφατάσης αυξάνουν εξ αιτίας της οστεοκλαστικής οστικής απορρόφησης, η οποία είναι υψηλή στο ανώριμο ωτοσκληρυντικό οστούν.

Τα αυξημένα αυτά επίπεδα της όξινης φαινυλφωσφατάσης περιορίζονται πολύ, μετά από μακρόχρονη χορήγηση φθοριούχου νατρίου σε άτομα που πάσχουν από ωτοσκλήρυνση.

Η πρόσληψη ραδιενεργού ασβεστίου είναι ένα μέτρο υπολογισμού του νεοσχηματισθέντος οστού, δεδομένου ότι το ωτοσκληρυντικό οστούν δείχνει μια μεγαλύτερη πρόσληψη ασβεστίου σε σύγκριση προς το φυσιολογικό.

Όταν όμως η βλάβη είναι ανώριμη, όπως π.χ. στην ενεργό ωτοσκλήρυνση, η πρόσληψη είναι πολύ μεγαλύτερη, σε σύγκριση με την περίπτωση που υπάρχει μια αδρανής ωτοσκληρυντική εστία ή ώριμη ωτοσκλήρυνση. Γιαυτό το λόγο το φθοριούχο νάτριο συνχορηγείται με το ανθρακικό ασβέστιο. Μετά από μακροχρόνια λήψη φθοριούχου νατρίου, η πρόσληψη ασβεστίου πίπτει απότομα, επιδεικνύοντας ωρίμανση της εστίας.

Η θεραπεία της ωτοσκλήρυνσης με φθοριούχο νάτριο περιορίζει την ενζυματική δραστηριότητα της ωτοσκληρυντικής εστίας και έχει αξία η χορήγησή του στην πρόληψη της νευραισθητήριας βαρηκοΐας.

Σύμφωνα με την παρατήρηση των Cause et al (1989), οι ωτοσκληρυντικοί ασθενείς με προεγχειρητική προϊούσα νευραισθητήριο βαρηκοΐα, που δεν είχαν πάρει φθοριούχο νάτριο, είχαν πρωτεολυτικά ένζυμα στην περίλεμφο, σε υψηλή αναλογία των περιπτώσεων, αλλά όμοιοι ασθενείς που έκαναν θεραπεία με φθοριούχο νάτριο σπανίως επέδειξαν τοιαύτα ένζυμα σε δείγματα της περιλέμφου που αφαιρέθηκε μετά από αναβολεκτομή.

ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΦΘΟΡΙΟΥΧΟ ΝΑΤΡΙΟ (ShambauchG.E. Jr. 1978)

Το φθοριούχο νάτριο χορηγείται τα τελευταία 47 χρόνια, στην προσπάθεια καθυστέρησης ή ανακοπής της εγκατάστασης νευραισθητήριας βαρηκοΐας σε ασθενείς με ωτοσκλήρυνση του αναβολέα ή μετά από αναβολεκτομή, καθώς επίσης και σε ασθενείς με καθαρή κοχλιακή ωτοσκλήρυνση.
Η εκτεταμένη κλινική εμπειρία σε χιλιάδες ασθενών που πήραν αυτή τη θεραπεία επέδειξε την αξία του φθοριούχου νατρίου στο να ανακόπτει μια προϊούσα νευραισθητήρια βαρηκοΐα ή και σε πολλές περιπτώσεις, να τη βελτιώνει.

Για μακρό χρονικό διάστημα υπήρξαν εκείνοι που αμφισβήτησαν αυτή τη θεραπεία, στηριζόμενοι στο γεγονός ότι δεν είχε αποδειχτεί η αξία της θεραπείας με διπλά τυφλά πειράματα. Παρά τούτο, αρκετοί ερευνητές επιβεβαίωσαν τα θετικά αποτελέσματα της θεραπείας σε μικρές ομάδες, με διπλά τυφλά πειράματα.

Η θεραπεία με φθοριούχο νάτριο ενδείκνυται στις κάτωθι ομάδες ασθενών:

1. Ασθενείς με επιβεβαιωμένη χειρουργικά ωτοσκλήρυνση, η οποία έχει δείξει προϊούσα νευραισθητήριο βαρηκοΐα, που είναι δυσανάλογη προς την ηλικία του ασθενούς.

2. Ασθενείς με καθαρή νευραισθητήρια βαρηκοΐα, των οποίων το οικογενειακό ιστορικό, η ηλικία έναρξης της βαρηκοΐας, τα ακοομετρικά ευρήματα και η καλή ακουστική ευκρίνεια παρέχουν ενδείξεις πιθανής κοχλιακής ωτοσκλήρυνσης.

3. Ασθενείς, στους οποίους έχουν εντοπιστεί ωτοσκληρυντικές εστίες στις αξονικές και μαγνητικές τομογραφίες, ή επιδεικνύονται εμφανείς αλλαγές στον κοχλία.

4. Ασθενείς με θετικό το σημείο του Schwartze.

5. Προεγχειρητικά, σε ωτοσκληρυντικούς ασθενείς: όταν ένας ασθενής έχει μια ωτοσκληρυντική εστία, η οποία δεικνύει μια δραστηριότητα, όπως τούτο μαρτυρείται από την παρουσία ενός θετικού σημείου του Schwartze, την προϊούσα νευραισθητήριο βαρηκοΐα, που ελέγχεται με ακοομετρικά μέσα σε μια περίοδο 12 μηνών ή υπάρχουν ακτινογραφικές πολυτομογραφικές ενδείξεις μιας απομεταλλομένης εστίας στην κοχλιακή κάψα.

Ο Shambauch και ο Causse εξέφρασαν τη γνώμη ότι, αν χορηγηθεί φθοριούχο νάτριο στις παραπάνω περιπτώσεις θα προκληθεί περιορισμός της αγγείωσης και του ανασχηματισμού (remodelling) της ωτοσκληρυντικής εστίας. Γενικά, οι ασθενείς με ωτοσκλήρυνση παρακολουθούνται ακοομετρικά επί ένα ή δυο έτη, πριν να εφαρμοστεί η αναβολεκτομή. Αν υπάρχει πρόοδος του κοχλιακού στοιχείου της βαρηκοΐας, το φθοριούχο νάτριο χορηγείται πριν από την εγχείρηση.

6. Μετεγχειρητική χορήγηση φθοριούχου νατρίου: Αν κατά τη διάρκεια της εγχείρησης της αναβολεκτομής εντοπιστεί ενεργός ωτοσκληρυντική εστία, το φθοριούχο νάτριο χορηγείται επί δυο συνεχή έτη ή περισσότερο.

7. Στα αρχικά στάδια της ωτοσκλήρυνσης. Σύμφωναμε τη διεθνή εμπειρία αν χορηγηθεί φθοριούχο νάτριο με ανθρακικό ασβέστιο στα αρχικά στάδια μιας ωτοσκλήρυνσης, σε δόση 2-3 καψουλών ημερησίως, υπάρχει  μεγάλη πιθανότητα, όχι μόνο να καθηλωθεί η εξέλιξη της νόσου, αλλά και να αναστραφεί. Οι συγγραφείς της παρούσας ανασκόπησης έχουν πολλά παραδείγματα επιτυχούς αποκατάστασης της ακουστικής απώλειας σε ασθενείς με αρχομένη ωτοσκλήρυνση, χορηγώντας φθοριούχο νάτριο.

Η αποτελεσματικότητα του φθοριούχου νατρίου είχε αμφισβητηθεί στο παρελθόν εκ του γεγονότος ότι δεν είχαν γίνει διπλές τυφλές μελέτες που να επιβεβαιώνουν όσα είχαν αναφέρει οι ερευνητές, επί χιλιάδων ασθενών. Την τελευταία δεκαετία συνεχώς ανακοινώνονται εργασίες, διπλές τυφλές, που επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα του φθοριούχου νατρίου, ως συμπληρώματος διατροφής στην επιτυχή αντιμετώπιση της ωτοσκλήρυνσης.

Έτσι, λοιπόν, ο Colletti και Fiorino (1991) αξιολόγησαν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας με NaF, τροποποιώντας τη φυσιολογική πορεία της υποκλινικής ωτοσκλήρυνσης, όπως καταμετρήθηκε με το αντανακλαστικό του αναβολέα.

Η μελέτη διεξήχθη σε 128 συγγενείς των ασθενών, που έπασχαν από χειρουργικά επιβεβαιωμένη ωτοσκλήρυνση της βάσης του αναβολέα. Η διάγνωση της ωτοσκλήρυνσης έγινε επί τη βάσει της παρουσίας του αποτελέσματος on και off. Μια ομάδα ατόμων θεραπεύτηκε με NaF σε δόσεις που κυμάνθηκαν από 6-16mg ημερησίως, ανάλογα με την ηλικία. Η θεραπεία διήρκεσε 2 έτη. Τα άτομα μιας δεύτερης ομάδας χρησιμοποιήθηκαν ως μάρτυρες. Έγιναν αξιολογήσεις της μορφολογίας του αντανακλαστικού του αναβολέα το 1^ο, 2^ο και 5^ο έτος μετά την έναρξη της θεραπείας.

Η έρευνα επέδειξε ότι το NaF έχει ένα σταθεροποιητικό αποτέλεσμα επί της ωτοσκλήρυνσης. Αυτό το συμπλήρωμα διατροφής, πράγματι, ανακόπτει την εξέλιξη της πορείας της νόσου στο περισσότερο από το 60% των ασθενών μετά από δύο έτη παρακολούθησης και σε περισσότερο από το 50% στον 5^ο χρόνο μετά τη διακοπή της θεραπείας. 

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΦΘΟΡΙΟΥΧΟ ΝΑΤΡΙΟ

Το φθοριούχο νάτριο με ανθρακικό ασβέστιο, βιταμίνη D3, βιταμίνη Κ2 και κιτρικό μαγνήσιο σε μικρές αλλά ασφαλείς δόσεις χορηγούνται  ασφαλώς διεθνώς, σήμερα, ως συμπλήρωμα διατροφής, στην προσπάθεια των ΩΡΛ να ανακόψουν τη νευραισθητήριο βαρηκοΐα, σε ασθενείς με ωτοσκλήρυνση του αναβολέα ή μετά από αναβολεκτομή ή αναβολοτομή, καθώς και σε ασθενείς με καθαρή κοχλιακή ωτοσκλήρυνση και σε αρχόμενη ωτοσκληρυνση νεαρών ασθενών. Με καλλιέργειες ιστών έχει αποδειχτεί η παρουσία  του φθοριούχου νατρίου στα οστά, μετά τη λήψη του από το στόμα, ως συμπληρώματος διατροφής.

Σε μελέτες με ραδιενεργό στρόντιο έχει αποδειχτεί  η αξία του φθορίου στην προαγωγή της ωρίμανσης της ωτοσπογγιωτικής εστίας (LinthicumF.H., Jr 1991).

Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει λόγος δισταγμού συνταγογράφησης αυτού του χρήσιμου, αποτελεσματικού και ασφαλούς συμπληρώματος διατροφής, που στοχεύει στην προαγωγή της ωρίμανσης των ωτοσπογγιωτικών βλαβών και έτσι επιβραδύνει ή ανακόπτει την εξέλιξη της νευραισθητήριας βαρηκοΐας, εν τούτοις η χορήγησή του συνοδεύεται από τις εξής αντενδείξεις:

– Ασθενείς με χρόνια νεφρίτιδα και κατακράτηση νατρίου.

– Ασθενείς με χρόνια ρευματοειδή αρθρίτιδα που μπορεί να αισθανθούν πόνους στις αρθρώσεις κατά τη διάρκεια της   θεραπείας, οι οποίοι υποχωρούν μετά τη διακοπή της χορήγησης.

– Οι έγκυες και οι γαλουχούσες γυναίκες.

– Παιδιά πριν από την τελική διαμόρφωση του σκελετού τους.

– Τα αλλεργικά άτομα στο φθόριο, το οποίο μπορεί να τους προκαλέσει κνησμό.

ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΦΘΟΡΙΟΥΧΟΥ ΝΑΤΡΙΟΥ

Η μεγαλύτερη δυνατή δόση και διάρκεια θεραπείας με το φθοριούχο νάτριο έχει καθοριστεί μετά από 47 χρόνια χορήγησής του σε όλο τον κόσμο.

Η μέγιστη χρήσιμη δόση του φθοριούχου νατρίου, που υπάρχει σε μια κάψουλα  Florigkel επιτυγχάνεται παίρνοντας 3 κάψουλες την ημέρα κατά τη διάρκεια του γεύματος, ενώ έχουν χορηγηθεί και 9 κάψουλες ημερησίως, δηλαδή συνολικά 75mg φθορίου ημερησίως, χωρίς παρενέργειες. Η κλινική εμπειρία, όμως, έδειξε ότι και 2 κάψουλες ημερησίως, ήτοι 50mg, επί δύο συνεχή έτη, μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικές με τις μεγάλες δόσεις.

Επειδή ο ανασχηματισμός του οστού είναι πλέον ενεργός κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και την εφηβεία, το αποτέλεσμα της θεραπείας με φθοριούχο νάτριο θα πρέπει να είναι καλύτερο σ’ αυτές τις νεαρές ηλικίες, παρά στα μεγάλης ηλικίας άτομα.

Βάσει αυτού, κάτω από την ηλικία των 16 ετών μπορεί να χορηγηθεί μια κάψουλα Florical τρεις φορές την ημέρα, με ημερήσια δόση 25mg φθορίου. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου ημίσεως της εγκυμοσύνης, μπορεί να χορηγηθεί μια ακόμη μικρότερη δόση, μιας κάψουλας Florigkel  ημερησίως, ήτοι 8.3mg φθοριούχου νατρίου. Έτσι καθυστερεί η εξάπλωση της ωτοσκληρυντικής εστίας της μητέρας και βελτιώνεται η αντίσταση των δοντιών του παιδιού (Shambauch and Glasscock, III, 1980).

Μετά από δύο έτη θεραπείας, επανεκτιμάται η κατάσταση του ασθενούς με τις καθιερωμένες δοκιμασίες της ακοής, την επισκόπηση του σημείου του Shwartze, την κατάσταση των εμβοών ή των διαταραχών της ισορροπίας και με αξονική, ή και με μαγνητική, τομογραφία. Αν η κατάσταση έχει σταθεροποιηθεί ή βελτιωθεί, θα πρέπει να χορηγείται μια κάψουλα Florigkel  ημερησίως, ως δόση συντήρησης, για το υπόλοιπο της ζωής του ασθενούς. Έχει βρεθεί ότι σταματώντας το φθοριούχο νάτριο, συχνά επαναδραστηριοποιείται η ωτοσπογγιωτική εστία μετά από δύο έως τρία έτη.

Θα πρέπει να γίνει αναφορά μιας μελέτης που αφορούσε στην απορρόφηση διάφορων παρασκευασμάτων φθορίου από το έντερο (Deka και συν, 1978), όπως κάψουλα ζελατίνης ή υγρό φθοριούχο νάτριο, τα οποία έχουν μεν καλύτερη απορρόφηση, αλλά προκαλούν σοβαρή γαστρική δυσφορία στα περισσότερα άτομα. Τα δισκία φθοριούχου νατρίου εντερικού καλύμματος (enteric coated) απορροφώνται ασταθώς και συχνά πολύ άσχημα.

Ο συνδυασμός ανθρακικού ασβεστίου  και φθοριούχου νατρίου είναι καλά ανεκτός και πρακτικά απορροφάται με ενιαίο τρόπο καλώς. Το Florigkel  κυκλοφορεί  ως συμπλήρωμα διατροφής.

Συμπερασματικά, η λήψη μετρίων δόσεων φθοριούχου νατρίου είναι η μόνη γνωστή μη χειρουργική συμπληρωματικήαντιμετώπιση της ωτοσκλήρυνσης ή ωτοσκλήρωσης ή ωτοσπογγίωσης. Η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική και ασφαλής, γιατί προάγει την αδρανοποίηση και την επαναβελτίωση μιας ενεργά επεκτεινόμενης εστίας ωτοσπογγίωσης (Bretlau et al, 1985) και ανακόπτει τη διαδικασία εξέλιξης μέσα σε διάστημα 2 ετών θεραπείας (Colletti and Forino, 1991).

ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΦΘΟΡΙΟΥΧΟΥ ΝΑΤΡΙΟΥ

Θα πρέπει να λαμβάνεται μια ακτινογραφία κατά την έναρξη και μετά από δύο έτη από τη θεραπεία, για την έγκαιρη ένδειξη της σκελετικής φθορίωσης που εμφανίζεται με πάχυνση των οστικών δοκίδων. Όταν διακόπτεται το φθόριο, αυτή η πρώιμη φθορίωση μπορεί να επιστρέψει στο φυσιολογικό.

Η φθορίωση είναι ακίνδυνη κατάσταση, χωρίς συμπτώματα και στην πραγματικότητα είναι επωφελής στις γυναίκες που πέρασαν την εμμηνόπαυση και τείνουν να υποστούν καθίζηση της σπονδυλικής τους στήλης, συνεπεία οστεοπόρωσης.

H πιο συνηθισμένη παρενέργεια του φθοριούχου νατρίου είναι επακόλουθο της υπερπαραγωγής υδροχλωρικού οξέος στο στόμαχο. Οι ασθενείς με έλκος του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου θα πρέπει να το παίρνουν προσεκτικά, διότι σπανίως μπορεί να αναζωπυρωθούν τα συμπτώματα, οπότε πρέπει να διακόψουν τη θεραπεία.

Ο γράφων συνιστά στους ασθενείς του να ανοίγουν την κάψουλα του Florigkel και να την αδειάζουν σε μισή μπανάνα ή μισό μήλο, το οποίο το έχουν πολτοποιήσει.

Με αυτό τον τρόπο, αν κανείς παίρνει την κάψουλα με γεμάτο στόμαχο, ανέχεται συνήθως το φθοριούχο νάτριο και δεν διακόπτει τη θεραπεία του. Δεν έχει αναφερθεί ποτέ ότι δημιουργήθηκε κάποια μόνιμη βλάβη σε ασθενείς που ακολούθησαν θεραπεία με φθοριούχο νάτριο.

Εξάλλου, στα ηλικιωμένα άτομα ασκεί και ένα ευεργετικό αποτέλεσμα, καθώς περιορίζει τη συχνότητα της οστεοπόρωσης και την εκδήλωση καταγμάτων.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕ ΦΘΟΡΙΟΥΧΟ ΝΑΤΡΙΟ

H σύγχρονη έρευνα που έγινε για την αποτελεσματικότητα του φθοριούχου νατρίου στην κοχλιακή ωτοσκλήρυνση έγινε το 2001 από τους Derks και συν. Οι παραπάνω ερεύνησαν την εξέλιξη της νευραισθητήριας βαρηκοΐας (ΝAIB) σε ασθενείς με κοχλιακή ωτοσκλήρυνση. Συνέκριναν 19 ασθενείς που έπαιρναν φθοριούχο νάτριο επί 1-5 έτη και 22 μάρτυρες που δεν έπαιρναν φθοριούχο νάτριο.

Οι αξονικές τομογραφίες (CT) οκτώ ασθενών και μετά τη θεραπεία με φθόριο αξιολογήθηκαν επισκοπικά. Η θεραπεία με φθόριο ανέκοψε την εξέλιξη της ΝAIB στις χαμηλές (250, 500 και 1.000Ηz) (p<0,001) και στις υψηλές συχνότητες (2 και 4Hz) (p=0,008), όπως φάνηκε στα ακοογράμματα.

Φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματική η θεραπεία για τις υψηλότερες συχνότητες, στις περιπτώσεις με αρχόμενη ΝAIB της τάξεως των <50dΒ. Η τετράχρονη θεραπεία με φθόριο δεν φαίνεται να είναι υπέρτερη της πιο βραχύχρονης θεραπείας (1-2 ετών).

Σε έξι ασθενείς που παρακολουθήθηκαν μετά τη διακοπή του φθορίου, υπήρξε ελάχιστη επιδείνωση της ΝAIB. Δεν υπήρξε καθαρή συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους του σημείου των ωτοσπογγιωτικών βλαβών στο CT και της σοβαρότητας της ΝΑΙΒ. Η μετά παρακολούθηση των ασθενών με CT δεν έδωσε αξιόπιστη πληροφορία, που να αφορούσε στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας, αλλά μόνον ο ακοομετρικός έλεγχος.

Eξάλλου, ο Bretlau και οι συν (1985) επέδειξαν με διπλή τυφλή μελέτη ότι το φθοριούχο νάτριο μπορεί να αλλάξει τις ωτοσπογγιωτικές, ενεργές βλάβες προς πυκνότερες ωτοσκληρυντικές βλάβες.

Υποστήριξαν μάλιστα την άποψη ότι ο πραγματικός μηχανισμός της κοχλιακής απώλειας της ακοής είναι τα τοξικά ένζυμα που παράγονται από τα ιστιοκύτταρα (histiocytes) στις περιφερικές ωτοσπογγιωτικές μικροεστίες και μπορεί το φθοριούχο νάτριο να ασκεί κάποιο αποτέλεσμα επ’ αυτών.

Ο Forquer και οι συν (1986) βρήκαν ότι η θεραπεία με φθοριούχο νάτριο ήταν επιτυχής στο 79% των ασθενών που έχαναν την ακοή τους με ρυθμό 5dB ή περισσότερο κατ’ έτος, σε μία ή περισσότερες συχνότητες της ομιλίας. Ανακάλυψαν ότι οι ασθενείς που παρουσίαζαν ταχύτερους ρυθμούς απώλειας ακοής ανταποκρινόντουσαν ευνοϊκότερα στη θεραπεία του φθοριούχου νατρίου. Τούτο είναι δηλωτικό ότι οι ασθενείς με τις πιο ενεργές ωτοσπογγειωτικές διαδικασίες θα ωφεληθούν περισσότερο από τη θεραπεία.

Ο Colletti και ο Fiorino (1987) επέδειξαν ότι η θεραπεία με φθοριούχο νάτριο μετά από 2 έτη θεραπείας, μπορεί να βελτιώσει το αντανακλαστικό του αναβολέα στο 91,5% των θεραπευθέντων ασθενών, γεγονός που σημαίνει ότι το φθοριούχο νάτριο σταθεροποιεί τη διαδικασία της εξέλιξης της νόσου.

Εξάλλου, οι ίδιοι ερευνητές, αξιολογώντας τη βελτίωση του αντανακλαστικού του αναβολέα σε συγγενείς ασθενών με ωτοσκλήρυνση του αναβολέα που έλαβαν επί δύο χρόνια φθοριούχο νάτριο, βρήκαν ότι υπήρξε επί των ασθενών με πρόωρη ωτοσκλήρυνση σταθεροποιητικό αποτέλεσμα.

Στην πραγματικότητα, το φθοριούχο νάτριο ανέκοψε τη διαδικασία της νόσου στο περισσότερο από το 60% των αρρώστων, οι οποίοι παρακολουθήθηκαν επί δύο συνεχή έτη μετά τη θεραπεία και στο περισσότερο από το 50% των αρρώστων σε περίοδο 5 ετών μετά τη θεραπεία. Έτσι, μπορεί να εφαρμοστεί κάποιο πρόγραμμα δευτεροπαθούς πρόληψης της ωτοσκλήρυνσης, χορηγώντας φθοριούχο νάτριο (Colletti and Fiorino, 1991).

Ο Brookes (1985) ανακοίνωσε 27 περιπτώσεις ασθενών με αμφοτερόπλευρη κώφωση μέσα σε μια περίοδο 3 ετών, που είχαν ανεπάρκεια βιταμίνης D3 Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D3 θα πρέπει να περιλαμβάνεται στη διαφορική διάγνωση στις ανεξήγητες περιπτώσεις ανεξήγητης αμφοτερόπλευρης κοχλιακής κώφωσης μερικών περιπτώσεων ωτοσκλήρυνσης, πρεσβυακοίας και της κώφωσης που σχετίζεται με χρονία νεφρική ανεπάρκεια. Η θεραπεία με βιταμίνη D3 θα μπορούσε να προλάβει την προοδευτική βαρηκοία, που θα μπορούσε να ήταν μερικώς αναστρέψιμη και να προλάβει την κλινική οστεομαλακία με πλέον γενικευμένα σκελετικά συμπτώματα.

Μετρώντας τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3, που είναι ο κύριος μεταβολίτης της βιταμίνης D3 o Brookes (1985) βρήκε ότι σε ένα ποσοστό 21.7% ασθενών με κοχλιακή ωτοσκλήρυνση υπάρχουν χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D3. Η χορήγηση ασβεστίου και βιταμίνης D3 βελτίωσε την κατάσταση σε 3 από 16 ασθενείς του. Πιθανόν η έλλειψη βιταμίνης D3 να συμβάλλει στην εκδήλωση της νόσου σε μερικά άτομα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η χρησιμοποίηση του συμπληρώματος διατροφής Florigkel, του οποίου κάθε κάψουλα περιέχει Φθοριούχο Νάτριο, Ανθρακικό Ασβέστιο, Βιταμίνη D3, Βιταμίνη Κ2 και Κιτρικό Μαγνήσιο σε ιδανικές ποσότητες, που δεν προκαλούν παρενέργειες θα μπορούσε  να αποτελέσει ένα συμπληρωματικό μέσο ανακοπής ή αναστροφής της ακουστικής απώλειας, των εμβοών και των κρίσεων ιλίγγων, των ασθενών με ωτοσκλήρυνση μαζί με οποιαδήποτε άλλη συμβατική θεραπεία της ωτοσκλήρυνσης.

Το Florigkel σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 29.65 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)]. Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή χρησιμοποιώντας το e-shop της Pharmagel. 

Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.

Βιβλιογραφική Ενημέρωση

BretlauPetal. Otospongiosis and sodium fluoride. A blinde experimental and clinical evaluation of the effect of sodium fluoride treatment of patients with otospongiosis. Ann Otol Rhinol Laryngol 1985; 94(2Pt1):103-7.

Brookes GB.Vitamin D deficiency and otosclerosis. Otolaryngol Head Neck Surg. 1985 Jun;93(3):313-21.

Brookes GB.Vitamin D deficiency and deafness: 1984 update. Am J Otol. 1985 Jan;6(1):102-7.

Causse J and Chevance LG. Bases biologique d’ un traitement fluore de l’ otospongiose. Ann Otol Chir Cervicofac 1973; 90:139.

Causse JR et al. Etiology of otospongiotic sensorineural losses. American hournal of Otology 1998; 10(2):99-107.

Causse JR, Causse JB, Uriel J, Berges J, Shambaugh GE Jr, Bretlau P. Sodium fluoride therapy. Am J Otol 1993 Sep; 14(5):482-90.

Cody D TR and Baker HL. Otosclerosis: vestibular symptoms and sensorineural hearing loss. Ann Otol Rhin and Laryng 1978; 87:778.

Colletti V, Fiorino Fg. Effect of sodium fluoride on early stages of otosclerosis. Am J Otol 1991; 12(3):195-8.

Colletti V, Fiorino FG. Stapedius reflex in the monitoring of NaF treatment of subclinical otosclerosis. Acta Otolaryngol 1987 Nov-Dec; 104(5-6):447-53.

Deka RC, Kacker SK and Shambauch GE Jr. Intestinal absorbtion of fluoride preparationhs. Laryngoscope 1978; 88:1918.

Derks W, De Groot Ja, Raymakers JA, Veldman JE. Fluoride therapy for cochlear otosclerosis? an audiometric and computerized tomography evaluation. Acta Otolaryngol 2001; 121(2):174-7.
Emily Iacovou, Petros V Vlastarakos, Eleftherios Ferekidis, Thomas P Nikolopoulos. Multi-frequency tympanometry: clinical applications for the assessment of the middle ear status.  Indian J Otolaryngol Head Neck Surg. 2013 Jul;65(3):283-7.

Forquer BD, Linthicum FH, Bennett C. Sodium fluoride: effectiveness of treatment for cochlear otosclerosis. Am J Otol 1986 Mar; 7(2):121-5.

Gröber  U, J Reichrath, MF Holick, K Kisters. Vitamin K: an old vitamin in a new perspective. Dermatoendocrinol. 2014 Jan-Dec; 6(1): e968490. Published online 2015 January  21. doi: 10.4161/19381972.2014.968490

Hızlı Ö, Kaya S, Schachern PA, Kwon G, Paparella MM, Cureoglu S. Quantitative assessment of vestibular otopathology in otosclerosis: A temporal bone study. Laryngoscope. 2015 Aug 26. doi: 10.1002/lary.25523. [Epub ahead of print]

Kacker SK and Shambauch GE Jr. Effects of fluoride on alpha-chymotrypsin. Arch Otol 1980; 106:260.

Liktor B, Szekanecz Z, Batta TJ, Sziklai I, Karosi T. Perspectives of pharmacological treatment in otosclerosis. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2013 Mar;270(3):793-804. doi: 10.1007/s00405-012-2126-0. Epub 2012 Jul 29.

Linthicum FH Jr, Forquer BD. Sodium fluoride as a treatment for otosclerotic hearing loss. Am J Otol 1985 Jan; 6(1):35-7.

Linthicum FH Jr. Histopathology of otosclerosis, Otolaryngologic clinics of North America , 1993; 26(3):335-52.

Linthicum F., Jr. Post-stapedectomy cochlear otosclerosis. Ear Nose Throat J. Author manuscript; available in PMC 2009 September 22. Published in final edited form as: Ear Nose Throat J. 2009 April; 88(4): 872.

Lucas Resende Lucinda Mangia, Luiz Otávio de Mattos Coelho, Bettina Carvalho, Adriana Kosma Pires de Oliveira, Rogerio Hamerschmidt. Imaging Studies in Otosclerosis: An Up-to-date Comprehensive Review. Int Arch Otorhinolaryngol. 2021 Apr;25(2):e318-e327.

Mark J. Bolland, Andrew Grey, Ian R. Reid. Calcium supplements and cardiovascular risk: 5 years on. Ther Adv Drug Saf. 2013 October; 4(5): 199–210. doi: 10.1177/2042098613499790

Niedermeyer HP, Arnold W. Otosclerosis and measles virus – association or causation? ORL J Otorhinolaryngol Relat Spec. 2008;70(1):63-9; discussion 69-70.

Petrovic A and Shambaugh GE Jr. Promotion of bone calcification by sodium fluoride. Arch Otolaryngol 1966 b; 83:12.

Petrovic A, and Shambauch GE Jr. Promotion of bone calcification by sodium fluoride. Arch Otol 1966; 83:162

Piesold JU, Al-Nawas B, Grötz KA. Osteonecrosis of the jaws by long term therapy with bisphosphonates. Mund Kiefer Gesichtschir. 2006 Sep;10(5):287-300.

Sellari–FranceschiniS, RaveccaF, DeVitoA, BerrettiniS. Progressivesensorineuralhearinglossincochlearotosclerosis. Acta Otorhinolaryngol Ital. 1998; 18(4 Suppl 59):59-65.

Shambauch GE Jr and Causse JJ. Ten years experience with fluoride in otosclerotic (otospongiotic) patients. Ann Otol Rhin and Laryng 1974; 83:635.

Shambauch GE Jr and Glasscock III ME. Diagnosis, surgery, therapy of otospongiosis (otosclerosis) In Surgery of the Ear. WB Saunders Co, 1980.

Shambauch GE Jr and Scott A. Sodium fluoride for arrest of otosclerosis. Arch Otol 1964; 80:263.

Shambauch GE Jr. Sensorineural deafness due to cochlear otospongiosis : pathogenesis, clinical diagnosis and therapy. Otolaryng Clin N Amer 1978; 2:135.

Shambauch GE, Glasscock ME. Surgery of the ear p. 474, N.B. Sounders Co Philodelphia, 1980.

Shambaugh GE Jr. How and when to prescribe sodium fluoride. Am J Otol. 1989 Mar; 10(2):146-7.

Theuwissen E, Magdeleyns EJ, Braam LA, Teunissen KJ, Knapen MH, Binnekamp IA, van Summeren MJ, Vermeer C. Vitamin K status in healthy volunteers. Food Funct. 2014 Feb;5(2):229-34. doi: 10.1039/c3fo60464k.

Thys M, Camp GV.Genetics of Otosclerosis Otol Neurotol. 2009 Jun 19.

Vance MA. Osteonecrosis of the jaw and bisphosphonates: A comparison with white phosphorus, radium, and osteopetrosis. Clin Toxicol (Phila). 2007 Aug 30;:1-10

Vartiainen E, Vartiainen J. Effect of drinking water fluoridation on the prevalence of otosclerosis. Journal of Laryngology and Otology 1997; 111(1):20-2.

Vartiainen E, Vartiainen J. The influence of fluoridation of drinking water or the long-term hearing results of stapedectomy. Clinical Otolaryngology and Applied Sciences 1997 Feb; 22(1):34-6.

Wiet RJ, Raslan W and Shambaugh GE Jr. Otosclerosis 1981 to 1985. Our four-year review and current perspective. AmericanjournalofOtology 1986; 7(3):221-8.

Ζofková I, Kancheva RL . The relationship between magnesium and calciotropic hormones. Magnes Res. 1995 Mar;8(1):77-84.

Αηδόνης, Α.Ι.: Ωτοχειρουργική, Χειρουργική του μέσου ωτός και μαστοειδούς,. ‘‘Μαίανδρος’’ Θεσσαλονίκη, 1988.

Γκέλης Ν.Δ., Κώτσης Γ., Γεωργόπουλος Σ. Οι πρωτοπόροι στην Ιστορία της Ωτοσκλήρυνσης. Εκδ. ΄΄ΒΕΛΛΕΡΟΦΟΝΤΗΣ΄΄, ΚΟΡΙΝΘΟΣ, 2007

Δανιηλίδης Ι.: Κλινική Ωτορινολαρυγγολογία και Xειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου. Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2002

Χελιδόνης, Εμμανουήλ: Σύγχρονη Ωτορινολαρυγγολογία. Εκδόσεις Πασχαλίδης, 2002

H έλλειψη βιταμίνης D3 έχει αποδειχτεί ότι προκαλεί κοχλιακή βαρηκοΐα. Γιαυτό το λόγο, αν βρεθούν χαμηλά επίπεδα 25 υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό (λιγότερο από 30ng/ml) όχι μόνον πασχόντων από ωτοσκλήρυνση, αλλά και  tvn ατόμων, που προς το παρόν η ακουστική τους ικανότητα είναι κανονική, τους χορηγείται προληπτικώς συμπληρωματικά βιταμίνη D3. Συνιστάται η χορήγηση βιταμίνης D3 σε ελαιόλαδο [D3 Gkelin drops], διότι το ελαιόλαδο αυξάνει την απορρόφηση της βιταμίνης D3 από το έντερο. Στους μη ωτοσκληρυντικούς ασθενείς συνήθως αρκούν οι 4 σταγόνες μια φορά την ημέρα, μετά το φαγητό [4000IU]. Κάθε σταγόνα του D3 Gkelin περιέχει 1000ΙU.