Η έρευνα αυτή στηρίχτηκε στα αποτελέσματα των ενδοεπιδερμικών δοκιμασιών νυγμού και των εργαστηριακών εξετάσεων αναζήτησης ενόχων αλλεργιογόνων που προκαλούσαν συμπτωματολογία αλλεργικής ρινίτιδας, αλλεργικού άσθματος, αλλεργικής ρινοεπιπεφυκίτιδας, αλλεργικής καθ΄υποτροπήν λαρυγγίτιδας και καθ΄υποτροπήν ρινοκολπίτιδας.

Μεταξύ των ευαισθησιών  που ανιχνεύτηκαν σε συνολικά 960 άτομα που ζήτησαν βοήθεια στα εξωτερικά ιατρεία της ΩΡΛ κλινικής του Τζανείου Νοσοκομείου τα τελευταία 20 χρόνια  πρωταγωνιστική θέση έχουν τα αγρωστώδη, το περδικάκι και  η ελιά. Στο παρόν επιστημονικό άρθρο θα περιγράφονται τα αλλεργιογόνα της  Ελιάς.

Η Ευρωπαϊκή Ελιά (Olea europaea) ήταν ιερό φυτό στην Αρχαία Ελλάδα και σύμβολο της σοφίας, της ειρήνης και της νίκης.

Τα αλλεργιογόνα που περιέχουν οι γυρεόκοκκοι των ανθέων της Ελιάς είναι από τα σημαντικότερα αλλεργιογόνα, κλινικής σημασίας, που ευθύνονται για την πρόκληση αλλεργικής συμπτωματολογίας από το ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό σύστημα.

Τα συμπτώματα αλλεργικής ρινίτιδας, άσθματος και των λοιπών αλλεργοπαθειών που οφείλονται σε ατοπία, δηλαδή προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgE ανοσοσφαιρινών εκδηλώνονται στα ευαισθητοποιημένα άτομα, την εποχή της ανθοφορίας της Ελιάς, όχι μόνον στις περιοχές του Νομού Πειραιά, αλλά και σε κάθε παράλια  και νησιωτική περιοχή της Ελλάδας, όπου φύεται η ελιά.

Η Ελιά ανήκει στην οικογένεια των Ελαιοειδών (Oleaceae), η οποία περιλαμβάνει 4 σημαντικά γένη, ήτοι: Η Ελιά, ο Φραξίνος, η Σύριγγα και το Λιγούστρο. Τα δένδρα που ανήκουν  στα Ελαιοειδή παρουσιάζουν διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα [1].

Αυτό σημαίνει ότι, όταν κάποιο άτομο είναι ευαίσθητο στα αλλεργιογόνα της Ελιάς, μπορεί να παρουσιάζει ευαισθησία και σε κάποιο από τα άλλα μέλη της οικογενείας των Ελαιοειδών.

Τα ελαιόδεντρα συνήθως φτάνουν τα 3-4 μέτρα διότι κλαδεύονται, προκειμένου να διευκολύνεται η ελαιοσυγκομιδή τους.
Η Ελιά είναι αιωνόβιο δένδρο, που ανθοφορεί συνήθως το Μάιο, όταν φύεται στα παράλια (Σαλαμίνα, Αίγινα, παράλια Αττικής).

Οι Ελιές που βρίσκονται στα πέριξ βουνά του Πειραιά μπορεί να ανθίζουν και τον Ιούνιο. Συνολικά λοιπόν υπάρχουν και αιωρούνται αλλεργιογόνοι γυρεόκοκκοι στη ατμόσφαιρα της επικράτειας του νομού Πειραιά τον Μάιο και τον Ιούνιο.

Αυτό επιβεβαιώνεται, διότι τα άτομα με ευαισθησία στα αλλεργιογόνα της Ελιάς εκδηλώνουν συμπτώματα τον Μάιο και τον Ιούνιο. Μετά τον Ιούνιο τα αλλεργικά συμπτώματα περιορίζονται, αν οφείλονται μόνον στην Ελιά και συνεχίζονται αν υπάρχουν ευαισθησίες και προς άλλα αλλεργιογόνα.

Παρά το γεγονός ότι ο Πειραιάς, ως Δήμος είναι πυκνά δομημένος, όπως και οι λοιποί Δήμοι του Δυτικού λεκανοπεδίου της Αττικής και δεν υπάρχουν φυτείες ελαιοδένδρων, εν τούτοις στην ατμόσφαιρα του Πειραιά καταφθάνουν γυρεόκοκκοι Ελιάς, όπως και άλλων αλλεργιογόνων φυτών, με τη βοήθεια των επικρατούντων ανέμων, οι οποίοι μεταφέρουν τους αλλεργιογόνους γυρεοκόκκους  από την ανατολική Κορινθία, Μεγαρίδα, κλπ, όπου υπάρχουν εκτεταμένες φυτείες ελαιοδέντρων.

Τα άνθη της Ελιάς είναι ερμαφρόδιτα, αλλά η Ελιά είναι ανεμόφιλο κυρίως δένδρο. Οι γυρεόκοκκοι της Ελιάς είναι πολύ ελαφρείς, αόρατοι με γυμνό το μάτι και ταξιδεύουν σε πολύ μακρυνές περιοχές, από το σημείο της παραγωγής τους.

Ευαισθησία στα αλλεργιογόνα της Ελιάς

Από το 73% των ασθενών που βρέθηκαν ευαίσθητα στα αλλεργιογόνα της Ελιάς μόνο το 10%ήσαν μονοαλλεργικά, δηλαδή είχαν συμπτώματα που οφείλονταν μόνον στην Ελιά. Οι υπόλοιποι ασθενείς είχαν ευαισθησίες και σε αλλεργιογόνα και άλλων αλλεργιογόνων φυτών.Υπήρχαν ασθενείς με έντονη ευαισθησία στη φλαμουριά και μικρή στην Ελιά.

Τα άτομα αυτά είχαν γεννηθεί και ηλικιωθεί σε ορεινές περιοχές της Ελάδος, όπου υπάρχουν φλαμουριές και προφανώς είχαν υποστεί ευαισθητοποίηση στη φλαμουριά.
Όμως η φλαμουριά παρουσιάζει διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα με την Ελιά. Θεραπευτικά λοιπόν, αν το ευαίσθητο άτομο στη φλαμουριά κάνει απευαισθητοποίηση με αλλεργιογόνα εκχυλίσματα Ελιάς θα απαλλαχτεί και από την αλλεργία του στη φλαμουριά [2].

Τα αλλεργιογόνα της Ελιάς

Οι γυρεόκοκκοι του άνθους της Ελιάς είναι υπεύθυνοι για την πρόκληση εποχιακής αναπνευστικής αλλεργίας, τόσο στις περιοχές του Νομού Πειραιώς και όλες τις παραλιακές περιοχές, όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και των παραλιακών περιοχών της Μεσογείου, στις οποίες καλλιεργείται εντατικά η Ελιά.Μεταξύ των πολλών πρωτεϊνικών αλλεργιογόνων που ανιχνεύτηκαν στην στους γυρεοκόκκους της Ελιάς, έχουν απομονωθεί και χαρακτηριστεί 13, (Ole e 1 έως Ole e 13) – Το αλλεργιογόνο  Ole e 1 είναι ο συχνότερος ευαισθητοποιός παράγοντας, που αφορά περισσότερο από το 70% των πασχόντων από αλλεργία στην Ελιά [3, 4].

Το αλλεργιογόνο Ole e 6 είναι μια πρωτεϊνη γυρεοκόκκου Ελιάς που ωεπιδεικνύει αλλεργιογονική δραστηριότητα μεταξύ των ατόμων που είναι ευασθητοποιημένα στη γύρη της Ελιάς. Η τρισδιάστατη δομή του αλλεργιογόνου Ole e 6 έχει καθοριστεί σε διάλυμα με τις  μεθόδους  NMR [5].
Επίσης τα αλλεργιογόνα  Ole e 4 και  Ole e 7, έχει αποδειχτεί ότι είναι μείζονα αλλεργιογόνα.

Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο, η εξάπλωση πολλών αλλεργιογόνων της Ελιάς φαίνεται ότι εξαρτάται από τη γεωγραφική περιοχή, στην οποία ζουν τα ευαισθητοποιημένα άτομα.
Μερικά από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς έχει αποκαλυφθεί ότι είναι μέλη γνωστών πρωτεϊνικών οικογενειών: Προφιλλινη (Ole e 2), πρωτείνες συνδέουσες Ca(2+) (Ole e 3 και Ole e 8), δισμουτάση-υπεροξειδίου (Ole e 5) και της πρωτείνης μεταφοράς λιπιδίου (Ole e 7).

Δεν έχει διαπιστωθεί βιολογική λειτουργία για το αλλεργιογόνο  Ole e 1, ενώ το Ole e 4 και  Ole e 6 είναι νέες πρωτείνες χωρίς ομολογία προς τις γνωστές ακολουθίες που υπάρχουν στα μέχρι σήμερα πληροφοριακά δεδομένα.
Κωδικοποιητικά  cDNAs για τα αλλεργιογόνα Ole e 1, Ole e 3 και  Ole e 8 έχουν υπερπαραχθεί σε ετερογενή συστήματα.

Τα ανασυνδυασμένα προϊόντα των αλλεργιογόνων έχουν δείξει ότι διπλώνονται σωστά και επιδεικνύουν  τις λειτουργικές δραστηριότητες των φυσικών αλλεργιογόνων.
Ειπρόσθετα, και άλλες οικογένεις φυτών (Αγρωστώδη, Σημυδοειδή) έχουν δείξει ότι οι γυρεόκοκκοί τους περιέχουν αλλεργιογόνα που σχετίζονται δομικά και ανοσολογικά  με τα αλλεργιογόνα της Ελιάς.

Αυτό το γεγονός επιτρέπει να ανιχνευτούν  και να αξιολογηθούν οι αντιδράσεις διασταυρουμένης αλλεργιογονικότητας των αλλεργιογόνων της Ελιάς. Πρόσφατα εντοπίστηκε και το αλλεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13, το οποίο είναι  μια θαουματινοειδής πρωτείνη [thaumatin-like protein]. Aυτό το αλλεργιογόνο μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην τροφική αλλεργία και τη διασταυρουμένη αλλεργιογονικότητα των πρωτεινών των αλλεργιογόνων της γύρης.

Υπάρχουν τουλάχιστον 20 πρωτεΐνες με αλλεργιογόνο δραστηριότητα στους γυρεοκόκκους της Ελιάς και από αυτές οι 13 έχουν χαρακτηριστεί (Ole e 1 έως  Ole e 13)

Το Ole e 1 θεωρείται ότι είναι το μείζον αλλεργιογόνο, που προκαλεί ευαισθητοποίηση σε ποσοστό μεγαλύτερο του 55% των ασθενών.
Το αλλεργιογόνο Ole e 6  επιδεικνύει αλλεργιογόνο δραστηριότητα με υψηλή επίπτωση  μεταξύ των ατόμων που είναι αλλεργικά στην  Ελία  [5].
Το αλλεργιογόν Οle e 10 είναι μια πρωτείνη με αλλεργιογόνο δραστηριότητα  και καθορίζει μια νέα οικογένεια μορίων που συνδέονται με υδατ΄’ανθρακα, που δυνητικά συμμετέχει στην παραγωγή της γύρης [6].

Τα κλινικά χαρακτηριστικά της αλλεργίας στη γύρη της Ελιάς εξαρτώνται από το αντιγονικό φορτίο, το προφίλ των αλλεργιογόνων  και τους γενετικούς περιορισμούς. Έχει βρεθεί ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του αλλεργιογόνου της Ελιάς Ole e 2 και  Ole e 10 με το βρογχικό άσθμα.
Επίσης έχει βρεθεί ότι υπάρχει γενετικός έλεγχος  των ειδικών αντιδράσεων (κλινική νόσος) που προκαλούνται με τη μεσολάβηση ΙgE αντισωμάτων προς τα αλλεργιογόνα Ole e 2 και Ole e 10, που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με την αλλεργία προς τη γύρη της Ελιάς [7].

Το αλλεργιογόνο της Ελιάς Ole e 13 είναι το μοναδικό τροφικό αλλεργιογόνο από τα αλλεργιογόνα της Ελιάς [8]

Αντιμετώπιση της αλλεργίας στην Ελιά

Η αλλεργική συμπτωματολογία των ασθενών μπορεί να περιοριστει εφαρμόζοντας τα κλασσικά μέτρα πρόληψης και να αντιμετωπιστεί με την κλασσική φαρμακευτική αγωγή [Βλέπε: ΑΛΛΕΡΓΙΑ-ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ-ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΩΡΛ ΑΛΛΕΡΓΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ

Τα άτομα με αλλεςργική ρινίτιδα που είναι ευαίσθητα στα αλλεργιογόνα της Ελιάς μπορεί εύκολα να αναπτύξουν και βρογχικό άσθμα. Αυτό μπορεί να προληφθεί, αν έγκαιρα αποδειχτεί με τις ενδοεπιδερμικές  δοκιμασίες νυγμού η ευαισθησλια των πασχόντων στα αλλεργιογόνα της Ελιάς και εφαρμοστεί ως ριζική και όχι μόνον προσωρινά ανκουφιστική, η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων Ελιάς.

Η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία με το Allergovac Sublinguale που διαρκεί τρία χρόνια, έχει βρεθεί ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματική [9]. ΒΛΕΠΕ: ΥΠΟΓΛΩΣΣΙΑ ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1.Kernerman SM, McCullough J, Green J, Ownby DR. Evidence of cross-reactivity between olive, ash, privet, and Russian olive tree pollen allergens. Ann Allergy. 1992 Dec;69(6):493-6.

2.Niederberger V1, Purohit A, Oster JP, Spitzauer S, Valenta R, Pauli G. The allergen profile of ash (Fraxinus excelsior) pollen: cross-reactivity with allergens from various plant species. Clin Exp Allergy. 2002 Jun;32(6):933-41.
3.Rodríguez R, Villalba M, Monsalve RI, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. Int Arch Allergy Immunol. 2001 Jul;125(3):185-95.

4.Villalba M, Rodríguez R, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. From structures to diagnosis and treatment. Methods. 2014 Mar 1;66(1):44-54. doi: 10.1016/j.ymeth.2013.07.038. Epub 2013 Aug 3.

5. Treviño MA1, García-Mayoral MF, Barral P, Villalba M, Santoro J, Rico M, Rodríguez R, Bruix M. NMR solution structure of Ole e 6, a major allergen from olive tree pollen. J Biol Chem. 2004 Sep 10;279(37):39035-41. Epub 2004 Jul 7.

6. Barral P, Suárez C, Batanero E, Alfonso C, Alché Jde D, Rodríguez-García MI, Villalba M, Rivas G, Rodríguez R. An olive pollen protein with allergenic activity, Ole e 10, defines a novel family of carbohydrate-binding modules and is potentially implicated in pollen germination. Biochem J. 2005 Aug 15;390(Pt 1):77-84.

7.Quiralte J, Llanes E, Barral P, Arias de Saavedra JM, Sáenz de San Pedro B, Villalba M, Florido JF, Rodríguez R, Lahoz C, Cárdaba B. Ole e 2 and Ole e 10: new clinical aspects and genetic restrictions in olive pollen allergy. Allergy. 2005 Mar;60(3):360-5.

8.Jimenez-Lopez JC1, Robles-Bolivar P2, Lopez-Valverde FJ2, Lima-Cabello E2, Kotchoni SO3, Alché JD2. Ole e 13 is the unique food allergen in olive: Structure-functional, substrates docking, and molecular allergenicity comparative analysis. J Mol Graph Model. 2016 May;66:26-40. doi: 10.1016/j.jmgm.2016.03.003. Epub 2016 Mar 17.

9.Giovanni Battista Pajno, Roberto Bernardini, Diego Peroni, Stefania Arasi, Alberto Martelli, Massimo Landi, Giovanni Passalacqua, Antonella Muraro, Stefania La Grutta, Alessandro Fiocchi, Luciana Indinnimeo, Carlo Caffarelli, Elisabetta Calamelli, Pasquale Comberiati, Marzia Duse, Allergen-specific Immunotherapy panel of the Italian Society of Pediatric Allergy and Immunology (SIAIP) Clinical practice recommendations for allergen-specific immunotherapy in children: the Italian consensus report. Ital J Pediatr. 2017; 43: 13. Published online 2017 Jan 23. doi: 10.1186/s13052-016-0315-y